Welke bouwstenen liggen klaar voor de zzp-paragaaf van een nieuw regeerakkoord?

In het kort

• Fundamenteel verschil in visie van de blokken VVD/D66 en PvdA/CDA
• Consensus over ‘gelijker speelveld’
• Webmodule nog niet afgeschreven
• Voorstel SER: de praktische, en ingrijpende, doorbraak?

Plots ligt er een ´document op hoofdlijnen’, waarmee VVD en D66 het gesprek aangaan met mogelijke coalitiepartners CDA, ChristenUnie, PvdA en GroenLinks. Informateur Mariëtte Hamer verwacht nu snel antwoord op de vraag wie met wie verder wil onderhandelen over de vorming van een nieuw kabinet, schrijft ze aan de Tweede Kamer.

Het is duidelijk dat de kabinetsformatie na 21 weken de volgende fase in gaat. Maar het is nog onbekend hoe gedetailleerd het document met ‘oplossingsrichtingen op grote onderwerpen’ is. Het is ook onduidelijk in hoeverre aandacht besteed wordt aan het zzp-dossier. Daar is in elk geval wel behoefte aan, want het is aan het nieuwe kabinet om een oplossing te vinden voor de onduidelijkheid rondom schijnzelfstandigheid. Tijd voor een overzicht, mede op basis van achtergrondartikelen die de afgelopen maanden op ZiPconomy verschenen.

Erfenis van minister Wouter Koolmees

Over de afgelopen vier jaar kan ik relatief kort zijn: van de ambitieuze wensen uit het regeerakkoord omtrent het zzp-dossier is weinig terecht gekomen. Toch is er wel het een en ander veranderd in de tijd dat minister Wouter Koolmees verantwoordelijk was voor dit dossier.

Kloof tussen visies staat fundamentele oplossingen in de weg

Het goede nieuws is dat de tegenstellingen tussen links/rechts en tussen werkgevers/werknemers/zzp-organisaties kleiner zijn geworden. Vooral inhoudelijk, want qua visie bestaan er nog steeds fundamentele verschillen.

De verschillen zijn terug te voeren tot het liberale en sociaal-conservatieve uitgangspunt. Liberale denkers vinden dat een werkende in principe zelf moet kunnen kiezen via welke contractvorm hij werkt, sociaal-conservatieven willen meer dwingende kaders om werkenden te beschermen. Hier botsen VVD/D66 met PvdA en ook het CDA (zie bijvoorbeeld ook deze uitspraken van CDA-kamerlid Mona Keijzer). De standpunten van zowel ChristenUnie als GroenLinks zitten wat meer in het midden.

Door dit flinke verschil in visie blijft een fundamenteel debat over de gewenste positie van zelfstandigen in onze economie al een decennium uit. Ook het goede gesprek over wat nu eigenlijk het probleem is, blijft achtwege.

• Lees ook: “Zonder consensus over problemen geen doorbraak in debat over zzp-regels.”

Gezien de samenstelling van het komende kabinet zie ik dat niet veranderen. In plaats daarvan zullen partijen wederom compromissen sluiten over praktische zaken als de sociale zekerheid, fiscale voorzieningen en de juridische verschillen tussen werknemers en zelfstandigen.

• Lees ook : Waar een integrale visie op de plek van zzp’ers in economie buiten beeld blijft, is deze wellicht haalbaar per sector. Over de (on)wenselijkheid van een meer sectorale benadering spraken we eerder met een aantal vertegenwoordigers uit sectoren. Zie hier.

Fiscale verschillen

Het huidige kabinet was het meest bezig met het verkleinen van de fiscale verschillen tussen zelfstandigen en werknemers, iets wat niet in het regeerakkoord stond. Het kabinet maakt de zelfstandigenaftrek (waar iets meer dan de helft van alle zelfstandigen gebruik van maakt) stapsgewijs kleiner en alleen tegen het laagste belastingtarief.

Waarschijnlijk wil het kabinet in een nieuw regeerakkoord verdere stappen zetten om de fiscale verschillen tussen werknemers en zelfstandigen te verkleinen. Al is het ontmoedigen van ongewenste effecten op de zzp-markt via fiscale instrumenten nogal ongericht (immers het raakt ook allerlei zelfstandigen die niets te maken hebben met deze discussie) en bovendien is het complexer dan vaak – bijvoorbeeld door de Commissie Borstlap – wordt voorgesteld. Zie bijvoorbeeld deze ZiPconomy factcheck (“Acht fouten in het bruto/netto werknemer/zzp-model van Financiën.”)

Sociale zekerheid

Een ander concreet ‘resultaat’ van Koolmees, is de afspraak uit het pensioenakkoord om te komen tot een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen (aov-zzp). Ook hierover stond niets in het vorige regeerakkoord.

Vakbonden, PvdA en GroenLinks wilden eigenlijk een verplichte pensioenopbouw voor zzp’ers, maar dat ging niet door. De verplichte verzekering tegen arbeidsongeschiktheid was een harde eis van de partijen om tot een akkoord te komen. Hun lobby om zelfstandigen mee te laten doen aan pensioenopbouw gaat ondertussen door.

Dat er iets moet gebeuren voor zzp’ers op dit vlak, daarover is nu veel meer consensus binnen de politiek dan vier jaar geleden. Partijen zijn ongerust over het dalend percentage zelfstandigen met een verzekering. Ook maken politici zich zorgen over het feit dat de kosten van een verzekering relatief hoog zijn voor zelfstandigen.

Dat betekent niet dat zij het eens zijn over de invulling van zo’n zzp-aov. Uitvoeringsinstanties (Belastingdienst en UWV) noemden de uitwerking van de afspraken door de Stichting van de Arbeid ‘onuitvoerbaar’ (zie hier).

Een motie van VVD en SGP om te onderzoeken of het beter is gelijk door te schakelen naar een uniforme collectieve voorziening voor alle werkenden, kreeg veel steun in de Kamer. Alleen de PvdA,  GroenLinks en PVVc stemden tegen.

Kwalificatie-vraag

Tot slot het vraagstuk dat afgelopen jaren voor het meeste tumult zorgde: de ‘kwalificatie-vraag’. Wanneer mag iemand als zelfstandige werken? Anders gezegd: wanneer mag een opdrachtgever iemand inhuren en wanneer moet hij iemand in dienst nemen?

De erfenis van Koolmees is de webmodule, een online vragenlijst waarmee opdrachtgevers kunnen bepalen of ze iemand mogen inhuren. De pilot van deze tool is afgerond, de resultaten gaan binnenkort naar de Tweede Kamer. De handhaving van de Wet DBA is wederom uitgesteld.

In de verkiezingstijd sprak ZiPconomy met Kamerleden en uit die interviews werd duidelijk dat zij niet enthousiast zijn over de webmodule. Te complex, te onduidelijk, te weinig bruikbaar om misstanden te bestrijden. In het werkveld is het zelfs nog lastiger om voorstanders te vinden.

Toch lijkt het te vroeg om de webmodule af te schrijven. Het is immers het enige concrete instrument waar de huidige coalitie mee gekomen is. Zzp-experts suggereren bijvoorbeeld de huidige webmodule aan te passen. Fiscalist Boris Emmerig doet in dit artikel (‘‘De webmodule kan blijven, maar moet wel aangepast worden’) de suggestie om zo aan te passen dat er naast min-punten ook plus-punten kunnen worden behaald voor ‘echte ondernemers’. Ook professor Gerrard Boot ziet aanleiding om de webmodule aan te passen (zie dit interview), van hem mogen bijvoorbeeld sommige antwoorden beslissend zijn. “Als je eenmalig twee uur ergens voor een opdrachtgever werkt is [..] er wat mij betreft geen enkele twijfel. Voor twee uur ga je iemand niet in loondienst nemen.” Bovenal pleit Boot voor een knip tussen de fiscale en de arbeidsrechtelijke beoordeling.

Diverse zzp-organisaties willen liever een aparte wettelijke status voor zelfstandigen, als alternatief voor de webmodule. Experts betwijfelen of dat de uitkomst is (zie hier). Ik heb ook de indruk dat de politiek twijfelt of dit de oplossing is.

Politici lijken enthousiaster over ‘de Belgische aanpak’ als oplossing. In België zijn criteria voor zzp-schap wettelijk vastgelegd, terwijl deze in Nederland zijn afgeleid van uitspraken van rechters. Bovenal gelden aanvullende, strengere criteria voor een aantal sectoren waar de kans groter is dat er op een ongewenste manier met zelfstandigen gewerkt wordt. Belangrijk detail: in België zijn de verschillen tussen zelfstandigen en werknemers op het gebied van fiscaliteit en sociale zekerheid fors kleiner dan in Nederland.

Het voorstel van vakbonden om de ABC-test uit Californië over te nemen, vond minister Koolmees ongewenst. Dat lijkt niet onrecht, gezien de ontwikkelingen van de situatie daar (zie hier).

SER-advies: kan het antwoord zo simpel zijn?

Dan is er nog het verrassende, ogenschijnlijke simpele en pragmatische, baanbrekende idee uit de middellange termijn brief van de SER (zie hier). De Sociaal Economische Raad stelt voor om streng te handhaven bij inhuur onder de 35 euro per uur. Opdrachtgevers en zzp’ers die een uurtarief afspreken van meer dan 35 euro, moeten het onderling (civiel-rechterlijk) maar uitvechten als ze het niet eens zijn over hun arbeidsrelatie.

Daarbij heeft de SER wel een belangrijke voorwaarde: een gelijker speelveld. Dat wil zeggen dat de verschillen in fiscaliteit en sociale zekerheid tussen zelfstandigen en werknemers op zijn minst kleiner moeten worden.

De SER geeft zo plotseling een oplossingsrichting aan voor de Gordiaanse knoop rond de Wet DBA. Met een ‘gelijker speelveld’ is er namelijk geen noodzaak om het kwalificatievraagstuk op te lossen.

Denk ook aan uitspraken van staatssecretaris Hans Vijlbrief dat het belang van handhaving afneemt wanneer de fiscale verschillen kleiner worden, voormalig GroenLinks-kamerlid Paul Smeulders die stelde dat “als iedereen voldoende bestaanszekerheid heeft, kun je relaxter kijken naar het verschil tussen werknemers en zzp’ers” of Hans Borstlap: ‘Een universeel fundament aan rechten aan de onderkant maakt mogelijk dat mensen zelf kiezen voor de contractvorm” (zie hier).

Blijf op de hoogte

De puzzelstukken liggen klaar. Hoe de puzzel gelegd wordt, hangt deels af van de kleur van het nieuwe kabinet. CDA en VVD/D66 zitten niet op één lijn en grote verschillen tussen partijen leiden vaak tot gedetailleerde en dichtgetimmerde afspraken in een regeerakkoord. Dat is de grote vrees van de zzp-polder, die erop blijft hameren om hen te betrekken bij de uitwerking van het beleid.

ZiPconomy volgt de vorderingen van de formatie op de voet. Blijf op de hoogte van actualiteiten en verdieping via het ZiPconomy #formatie2021 dossier (zie hier).