Ook DNB gooit alle zzp’ers in de flexschil. En slaat dus de plank mis met haar arbeidsmarktadviezen.

“De flexibilisering van de arbeidsmarkt is doorgeschoten. Een deel van de werkenden verblijft ongewild langdurig in de flexibele schil, waardoor er een tweedeling op de arbeidsmarkt is. Oorzaak: institutionele verschillen tussen werknemers met een vast contract en zzp’ers.”

Een bekende riedel. Afzender is deze keer De Nederlandse Bank (DNB), in haar rapport Toekomst van de Arbeidsmarkt.

De oplossing is al net zo min origineel. Neem een flinke hoeveelheid ‘Borstlap’, voeg daar een beetje ‘SER’ aan toe (maar niet te veel) en je krijgt een advies om flexibele arbeid in te perken, het aanbieden van vaste contracten aantrekkelijker te maken voor werkgevers, te zorgen voor een verplichte verzekering voor zelfstandigen en de zelfstandigenaftrek af te bouwen. Immers “het generiek fiscaal subsidiëren van ondernemers leidt in de praktijk tot een ongelijk speelveld.”

Tot zover niets nieuws dus.

Zelfstandigenaftrek afbouwen als de oplossing

Wie hoopt op een wat scherpere blik van de DNB-analisten op dit onderwerp komt helaas van een koude kermis thuis. Ook de DNB gooit voor het gemak alle zzp’ers maar weer eens op een hoop met flexwerkers.

In het rapport wordt er wel op gewezen dat er een grote mate van tevredenheid is onder zzp’ers. Daar staat tegenover een dat een deel (te) weinig verdient en dat in coronatijd de helft van de zzp’ers de vraag zag afnemen.

En aangezien zzp volgens de DNB gelijk staat aan flexwerk en flex een arbeidsmarktprobleem is, komt de DNB dan ook – met veel andere instanties – niet verder dan adviseren om aan arbeidsmarktknoppen als de zelfstandigenaftrek te draaien. Immers zo voorkom je oneigenlijke concurrentie tussen werknemers en zzp’ers die ongeveer hetzelfde werk doen, aldus de DNB.

Het is best pijnlijk dat elke nuance hier ontbreekt.

Armoede en slechte onderhandelingsposities zzp’ers oplossen

Er zijn best een aantal onderwerpen binnen de zzp-wereld waar je je zorgen over kunt maken. Bijvoorbeeld over de armoede onder een deel van de zzp’ers (een hoger percentage dan bij werknemers) en een aantal markten waar zzp’ers slechte onderhandelingsposities hebben. Je kunt je echter afvragen of je dit soort pijnpunten nu oplost met het afschaffen van de zelfstandigenaftrek in combinatie met het aantrekkelijker maken van het ‘vaste contract’.

Immers:

• De lage inkomens van zzp’ers komen bovenmatig voor in de groep zzp’ers die producten verkopen of diensten leveren aan particulieren. Die hebben weinig tot niets te maken met dit soort arbeidsmarktdiscussies.
• Slechte onderhandelingsposities los je echt niet op door het verkleinen van fiscale verschillen. Het heeft veel meer met marktomstandigheden te maken (deregulering in thuiszorg en taxibranche, financiering van het onderwijs, bezuinigingen in cultuursector) en het verschijnsel ‘monopsopie’ (een markt met een koper en veel verkopers, bijvoorbeeld in media of bij tolken).
• Een derde van alle zzp’ers maakt helemaal geen gebruik van de zelfstandigenaftrek. Dat zijn (naast zzp’ers met een BV) ongeveer een kwart miljoen zzp’ers die te weinig verdienen om van die regeling gebruik te maken. Dat is nu net die kwetsbare groep waar men zich zorgen over maakt.
• De zelfstandigenaftrek gaat naar IB-ondernemers (de belastingdienst kent de term ‘zzp’ niet), met of zonder personeel. Het afschaffen ervan raakt dus ook kleine werkgevers.
• De kosten van de zelfstandigenaftrek zijn sinds 2010 stabiel, ondanks de stijging van het aantal zelfstandigen. Gemiddeld krijgen ze dus al steeds minder.
• Overigens heeft dit kabinet al besloten om de zelfstandigenaftrek af te bouwen tot een aftrekpost van 3.240 euro. Dat levert een netto voordeel van 100 euro per maand op. Wie denkt dat dat een doorslaggevende factor is om te switchen van zzp-schap naar werknemerschap slaat de plank flink mis.

Oneigenlijke concurrentie met werknemers

Er is best een discussie te voeren of het logisch is dat er verschillen zijn in fiscaliteit en sociale zekerheid tussen werknemers en zelfstandigen , indien de vorm, inhoud en omstandigheden van het werk van een werknemer en van een zelfstandige grotendeels gelijk zijn.

Maar erken daar dan wel bij dat dit voor het gros van de zzp’ers helemaal niet geldt.

• Bijna een kwart van alle zzp’ers haalt het inkomen uit het verkopen van producten. Nu kan je best het argument inbrengen dat de bakker op de hoek voor de zelfstandigenaftrek ‘oneigenlijk concurreert’ met de grootgrutters, maar of dat nu precies de bedoeling is.
• Meer dan een kwart van alle zzp’ers levert persoonlijke diensten aan particulieren. Ook hier is niet of nauwelijks concurrentie met werknemers die vergelijkbaar werk doen. En juist hier zitten flinke groepen met lager tarieven en inkomen.
• Van de zelfstandigen die diensten leveren aan bedrijven en organisaties (48% van alle zzp’ers) heeft 57% meer dan vier klanten, bijna een kwart meer dan tien klanten. Dat wil nog niet zeggen dat deze groep niets te maken heeft met de genoemde arbeidsmarktvraagstukken. Maar het is op zijn minst een indicatie dat het daarbij meer om zelfstandige ondernemers gaat dan om flexwerkers.

Kortom: waar de analyse en adviezen van de DNB al niet erg origineel zijn, missen ze ook de benodigde nuance om zowel de arbeidsmarkt als de zzp-markt toekomstbestendig te maken.