Arbeidsmarkt van Morgen-debat. Moeten we blijven wachten op een doorbraak?

Time magazine had het in 2006 zo positief bedacht: ‘jij bent de persoon van het jaar!’ schreeuwde de cover. Het digitale tijdperk ging er voor zorgen dat de ‘ik’ de touwtjes in handen kreeg. Het individu als autonoom wezen. ‘You-tube’ ging ervoor zorgen dat jij kon bepalen wat je wilde bekijken. En dan toen moest de iPhone nog op de markt komen.

15 jaar later blijkt dat optimistische beeld omgeslagen naar een negatieve realiteit. De ‘ik’ blijkt niet in controle, maar blijkt een ‘object’ te zijn. Niets autonomie, niets zelf controle hebben. We worden via data aangestuurd door overheden en techbedrijven. We zijn in toenemende mate horige geworden. We zijn door en door geïndividualiseerd. Wendbaarheid en afwisseling zijn noodzakelijk. Vrijheid is immers het belangrijkste geloofsartikel van de Verlichting en daarna het liberalisme. Een streven zonder einde. Maar de realiteit is dat we machteloos zijn. Eerder prooi dan jager.

Een echt vrolijk begin zette auteur en columnist Bas Heijne met de bovenstaande observaties niet neer bij de achtste editie van het NBBU congres ‘Arbeidsmarkt van de Toekomst’. Hij zette, wat positiever gericht, ook het thema voor die arbeidsmarkt van de toekomst, scherp meer. Het hervinden van de balans, waarin het streven van individuele vrijheid hand in hand gaat met het streven naar een betere maatschappij. Zelfbeschikking én een basisbescherming voor alle werkenden. Immers: ‘totale zelfbeschikking is een illusie’, aldus Heijne.

Vaste contract biedt schijnzekerheid

De verantwoordelijkheid om werkenden weerbaar te houden in een continu veranderende arbeidsmarkt is verschoven van de overheid naar bedrijven en vervolgens naar het individu, zo vulde Leo Witvliet aan. Dat moet weer anders. “We moeten alleen niet de illusie hebben dat de oplossing in het ‘vaste contract’ ligt.”

Het vaste contract is een lege belofte die de prullenbak in kan

Ook Jacco Vonhof, voorzitter van MKB Nederland, vindt dat we veel te veel aan dat vaste contract hebben opgehangen:  alle zekerheden rond werk, inkomen en wonen. “Het vaste contract is veel te zwaar geworden.” Basiszekerheden moet je loskoppelen van de contractvorm, zo vindt hij. Je moet de arbeidsrelatie ontlasten van die wederzijdse afhankelijkheid tussen werkgever en werkende.

“Het vaste contract is een lege belofte die de prullenbak in kan”, is de stellige overtuiging  van Witvliet. In zijn boekje ‘Nadenken over de Arbeidsmarkt van (over)morgen’ – dat de basis was van dit congres – pleit hij ervoor om die contracten een nieuwe inhoud te geven. “Door de juiste opleiding, begeleiding, werkplek en sfeer te organiseren, willen mensen graag bij je blijven werken. Dan wordt het ‘vaste’ gerealiseerd vanuit de beleving van de functie en niet vanuit het ‘lege’ juridische contact. Humanisering van de contractverhouding als nieuwe kracht.”

Leuk en aardig die roep om minder regels, meer dialoog, humanisering en ‘flex’ als HR-thema, maar te vaak betekent flex simpelweg ‘zo goedkoop mogelijk’, zo constateert Erik Pentenga, sectorbestuurder van FNV Flex. Waar ‘inkoop’ regeert, werkt je beroepen op fatsoen en wederzijdse belangen niet, zo ervaart hij. “Dan hoor ik: waar staat dat dit niet mag?”

Vrouwelijk ongeduld

Tot zover de mannen op het podium en in de zaal. Voor de dames duurt het allemaal wat te lang, of wordt het allemaal veel te weinig concreet.

Roos Wouters van de Werkvereniging – die toch al niet bekend staat om haar geduldige karakter – stelde vanuit de zaal toch maar even vast dat ze al acht jaar geleden met haar plan kwam om basiszekerheden te koppelen aan je burgerservicenummer in plaats van aan de contractvorm. Plus dat er in die acht jaar op dat vlak niets veranderd is. “We moeten van blah, blah, blah naar action, action, action.”

Dat signaleert ook Sjanne Marie van den Groenendaal, the new kid on the block als het gaat om het neerzetten van een andere kijk op alles wat met zzp te maken heeft. Zij ziet als groot gevaar dat we, met al dat gepraat over de arbeidsmarkt van morgen, vandaag niets doen. “Alles wat we vandaag doen, vormt de bouwstenen, het fundament voor de arbeidsmarkt van morgen”.

Verbeteren werkrelatie zzp’ers en opdrachtgevers

Voor Van den Groenendaal hoort daar nadrukkelijk ook de verbetering van de werkrelatie tussen de zzp’ers en hun opdrachtgevers bij. “Nee, ze zijn niet zielig. Het gros (‘maar zeven procent is gedwongen zzp’ers) wil niet anders, het gros is gelukkiger dan werknemers. Toch kan het geen kwaad om als werkgever, correctie: opdrachtgever, gewoon even tien minuten uit te trekken om het gesprek met zo’n zzp’er aan te gaan en de simpele vraag te stellen: ‘wat kan ik voor je doen zodat je duurzaam inzetbaar blijft?’.”

Immers, zo blijkt uit haar onderzoek, zzp’ers mogen dan hoger scoren op algemene tevredenheid, een deel kan wel degelijk wat ondersteuning gebruiken. “Voor zzp’ers kan het dan ook een uitdaging zijn om continue te investeren in duurzame inzetbaarheid. Oftewel ‘being happy, healthy & productive’.”

Voor zzp’ers kan het dan ook een uitdaging zijn om continue te investeren in duurzame inzetbaarheid

Doen wat goed en fair is, omkijken naar elkaar, verbinding. Voor Van den Groenendaal ligt dat zo voor de hand. Daarom ergert het haar dat de politiek er niet in slaagt om duidelijkheid te verschaffen in het zzp-dossier. In gesprekken over goed opdrachtgeverschap en het verbeteren van de werkrelatie met zzp’ers, hoort Van den Groenendaal nog vaak “we willen wel, maar we weten niet of het wel mag.”

Lees ook : ‘Wet DBA is sta-in-de-weg voor goed opdrachtgeverschap’

Praktijk: Werkcode voor alle werkenden

Waar polder en politiek het laten afweten om is het aan de praktijk om zelf doorbraken te forceren. Zoals bij Achmea.

Het bedrijf zet op een bredere waardering van werk, zo legde Elly Ploumen – Group HR director bij Achmea uit. Dat dat niet alleen bij woorden blijft, wordt duidelijk in de Werkcode die het bedrijf, samen opstelde met onder andere ING en NN plus een aantal vakorganisaties. Daarin ligt vast hoe deze organisaties samenwerken om één arbeidsmarkt voor alle werkenden te realiseren. Met gedeelde opvattingen over de invulling van goed werkgeverschap én goed opdrachtgeverschap. De uitgangspunten zijn richtinggevend bij het maken van afspraken in de cao en met leveranciers van arbeid. “Daarbij hebben we het bewust over werkenden, niet alleen over werknemers.”

Het blijft een mooi initiatief, dat laat zien hoe sectoren zelf in actief komen en niet wachten op Haagse oplossingen. Al moeten we ook constateren dat de Werkcode al weer een paar jaartjes oud is en de positie van de zelfstandigen nog niet al te veel aandacht kreeg. Misschien toch ook omdat (vertegenwoordigers van) die groep nu net niet betrokken waren bij de eerste versie van Werkcode.

Bewustzijnsverandering

Nog even terug naar Bas Heijne. Bij al die mooie analyses die hij maakt krijgt hij met regelmaat het verwijt dat hij zelf geen oplossingen aandraagt, zo vertelde hij in het slotdebat. Zijn repliek, ook op de kritiek uit de zaal dat het bij praten over veranderingen in de arbeidsmarkt blijft: “Je hebt eerst bewustzijnsverandering nodig voordat er een echte verandering komt.” De mooie congresserie die de NBBU over de Arbeidsmarkt van Morgen heeft neergezet de afgelopen jaren, heeft op zijn minst bijgedragen aan die bewustzijnsverandering.

Zie ook deze artikelen over eerdere edities:

• 2020 : Mathijs Bouman: “We moeten de juiste lessen trekken uit corona. De arbeidsmarkt is prima in balans, ons sociaal stelsel niet”
• 2019 : Spotificeren van de loopbaan als Utopia? Over het loskoppelen van zekerheden en het arbeidscontract.
• 2018 : Veranderen richting de arbeidsmarkt van morgen. Lastig, lastig, lastig.

De NBBU gaf Leo Witvliet in het kader van het congres De Arbeidsmarkt van Morgen opdracht een kort onderzoek te doen naar krachten die van invloed kunnen zijn op de arbeidsmarkt van (over)morgen. Krachten waarvan gezegd of aangenomen wordt dat zij min of meer autonoom zijn en waarop wij alleen in de marge invloed kunnen uitoefenen.  Zijn beschrijving van dit ‘coulissenlandschap’ is hier te lezen.