Het zzp-dossier is klaar om te verhuizen van SZW naar EZ

Vast minder vast, flex minder flex. Schijnzelfstandigheid aanpakken en tegelijk zelfstandigen ruimte geven om te ondernemen. Dat waren de opdrachten die Wouter Koolmees (D66) als minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) kreeg in het regeerakkoord van het kabinet Rutte III.

Nu we aan de vooravond staan van een nieuw kabinet, kun je oppervlakkig constateren dat  Koolmees weinig voor elkaar heeft gekregen op het gebied van zzp-beleid. Geen vervanging van de Wet DBA, geen aanpassing van het arbeidsrecht, geen stappen richting modernisering van de arbeidsmarkt. Maar deze conclusie is te kort door de bocht.

Bereikte resultaten

Er veranderde wel degelijk iets op de arbeidsmarkt. Feit is dat het aantal vaste banen in vier jaar tijd met meer dan een half miljoen is gestegen, een indrukwekkende groei van zo’n 10%. Er zijn nu 282.000 flexcontracten minder dan aan het begin van Rutte III, een daling van 14%. Maar de oorzaken zijn eerder economische omstandigheden dan beleid van SZW. Het aantal zzp’ers steeg de afgelopen vier jaar met 125.000, een stijging van 11%.

Wie iets dieper kijkt, constateert toch dat er doorbraken waren in het zzp-dossier. Dermate dat je kunt zeggen dat de discussies op het gebied van sociale zaken beslecht zijn. Het is tijd om dit dossier over te dragen aan het ministerie van Economische Zaken (EZ).

Doorbraken: SER-advies

Wat heeft Sociale Zaken bereikt? Om te beginnen is er een akkoord van de Sociaal-Economische Raad (SER). Dit is een uitwerking van de wensen van diverse partijen: val zelfstandigen die dankzij een redelijk uurtarief ‘weerbaar’ zijn (aldus de Commissie Borstlap) niet lastig, pak schijnzelfstandigheid fors aan onder een bepaald tarief (30-35 euro per uur). Het is opzienbarend dat werknemers- én werknemersvakbonden het eens zijn geworden. Dit biedt mogelijkheden om de discussie rondom de Wet DBA af te sluiten.

Het SER-advies gaat niet alleen over zzp’ers, maar ook over een toekomstbestendig systeem met basiszekerheden voor alle werkenden. Terecht, want toegankelijkheid en eerlijke kansen op de arbeidsmarkt heeft minder te maken met contractvorm dan met zaken als vaardigheden, inkomen, bezit, mobiliteit, etniciteit.

De discussie over arbeidsongeschiktheid voor zzp’ers is ook beslecht. De commissie Borstlap wil een algemene basisverzekering voor alle werkenden. Einde discussie, alleen nog even uit zoeken hoe.

• Lees ook: Voorstellen commissie Borstlap betekenen einde van huidige ZP-model

Fiscale verschillen afbouwen

Verder is het kabinet begonnen met het verkleinen van de fiscale verschillen tussen werknemers en zelfstandigen door afbouw van de zelfstandigenaftrek. Deze stap werd aangemoedigd door de SER en de Commissie Borstlap en leverde opvallend weinig politiek rumoer op. Een volgend kabinet gaat waarschijnlijk verder met de afbouw.

Of werknemers hierdoor minder snel kiezen voor zzp-schap, valt te betwijfelen. Maar feit blijft dat de grootste stap gezet is. Klaar dus.

Platformeconomie

Omtrent de platformwerkers, de grootste doorn in het oog van de linkse oppositie, zijn Nederlandse rechters en Europese beleidsmakers te hulp geschoten. Het zzp-model van de Ubers en Deliveroos van deze wereld lijkt ten einde. Andere platformen verkennen momenteel of ze gebruik kunnen maken van de nieuwe uitzend-cao. Afgerond.

Kortom, de fundamentele discussies omtrent zzp-beleid zijn afgerond. Weliswaar gebeurde dit zonder openbaar debat en verdere politieke besluitvorming in de Tweede Kamer, maar: we kunnen verder.

Modernisering uitgebleven

Het kabinet is niet toegekomen aan vorming van een hedendaagse visie op de plek die zelfstandigen verdienen op de arbeidsmarkt. Dat mag je misschien ook niet verwachten van een ministerie als SZW. Voor dit departement is het vaste arbeidscontract tenslotte nog altijd het hoogste goed.

Dat zie je ook terug in het advies van de Commissie Borstlap. Die predikte (CDA en CU zijn niet voor niets het meest enthousiast over dat advies) dat het toch maar het beste is als de meeste zzp’ers werknemer worden. Dat is toch een beetje zoals verkondigen dat het traditionele huwelijk tussen man en vrouw de hoeksteen van de samenleving is.

Er is niets mis met het vaste contract en niets mis met het traditionele huwelijk. Maar anno 2021 weten we toch ook dat het huwelijk tussen man en vrouw niet voor iedereen passend is. Plus dat zo’n huwelijk als levenslange verbintenis voor velen schijnzekerheid blijkt. Een moderne samenleving heeft meer smaken nodig om vast te leggen hoe je met elkaar leeft en werkt.

Economische zaken bij uitstek

Het toekomstbestendig maken van de arbeidsmarkt is geen geschikte taak voor het ministerie van Sociale Zaken. Laat dat maar over aan Economische Zaken.

Veel knelpunten rondom zzp’ers zijn sectorspecifiek. Sectorale problemen zoals financiering in de kunstensector en deregulering in de vervoersbranche los je niet op met arbeidsmarktpolitiek. In plaats daarvan moet je terug naar de kern binnen de sector. En marktwerking en deregulering zijn economische zaken bij uitstek.

Nog voor de zomer komt de Europese Commissie met nieuwe richtlijnen voor meer collectieve tariefonderhandelingen door zelfstandigen. Een interessant EZ onderwerp om die richtlijnen te vertalen naar de Nederlandse markt.

Armoedebestrijding

Een volgend typisch EZ-punt waar het volgende kabinet mee aan de slag moet is armoede onder zzp’ers. Het aantal zzp’ers het een laag inkomen is volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) tussen 2013 en 2020 bijna gehalveerd. Indrukwekkend, maar dit is nog steeds 6% van alle zzp’ers. Bovendien blijkt uit ramingen van het Centraal Planbureau (CPB) dat de daling van het aantal ‘werkende armen’ stagneert.

Tijdens de coronacrisis bleek dat het anders moet met de Bbz, de gemeentelijke bijstandsregeling voor zelfstandig ondernemers. De Bbz moet ondernemers in nood steunen met een lening en advies over een ondernemersplan. Tijdens de coronacrisis hebben we geleerd dat ondernemers steunen geen taak is voor gemeenten. Gemeenten zijn tenslotte geen bedrijfsdokters. Het zou beter zijn om deze taken te splitsen: armoedebestrijding via de gemeente, heroriëntatie op werk via een ander loket. SZW zal daarbij ook de handen vol hebben met de groeiende kritiek op de participatiewet.

Van SZW naar EZ

Verder zijn de keuzes welk type bedrijvigheid en werkgelegenheid we in Nederland willen EZ-onderwerpen. Internationale denktank OESO kwam vorige week nog met aanbevelingen voor stimulering van zelfstandig ondernemerschap bij achtergestelde groepen. Zo blijken bijvoorbeeld vrouwen en jongeren minder kansen te hebben om te starten. Stimuleringsbeleid, aandacht voor wendbaarheid en duurzame inzetbaarheid vragen om een positieve EZ-insteek in plaats van een beperkende SZW-aanpak.

Laten we de bewindslieden en ambtenaren van SZW bedanken voor het vele voorbereidende werk. Nu is het tijd om vervolgstappen te zetten. Bijvoorbeeld door – naar het Belgische voorbeeld – een minister van Zelfstandigen aan te wijzen.

Goed, een staatssecretaris mag ook. Zo lang die maar ondergebracht is op het ministerie van Economische Zaken.