Onderzoek sociale zekerheid zzp’ers: ‘Er is geen goed argument meer om het huidige systeem te behouden’

“Met dit boekje breng ik je helemaal op de hoogte van de sociale zekerheid van zzp’ers”, zegt Saskia Montebovi. Vijf jaar lang onderzocht zij aan de Universiteit van Tilburg hoe het zit met de sociale zekerheid van zzp’ers in Nederland. Zij bracht alle kennis samen in een beleidsdossier. Het is een overzicht van rapporten, rechterlijke uitspraken en debatten over zelfstandigen in Nederland.

“De afgelopen jaren is enorm veel gepubliceerd en beweerd over zzp’ers”, zegt Montebovi. “Om overzicht te hebben, moet je haast super-expert zijn. Tijdens dit onderzoek zijn meerdere publicaties verschenen. En als afronding van de onderzoeksperiode heb ik alle informatie bij elkaar gebracht in een naslagwerk, dit boekje. Het is toegankelijk voor iedere geïnteresseerde lezer en in het bijzonder interessant voor beleidsmakers.”

Nederlandse zzp’er minimaal beschermd

Montebovi vergeleek de situatie van de Nederlandse zzp’ers met die van zelfstandigen in andere Europese lidstaten. “Het grote verschil met andere EU-lidstaten is de minimale bescherming van de zelfstandigen in ons land”, zegt ze. “In andere landen zijn zelfstandigen vaak verzekerd voor dezelfde risico’s als werknemers. Vaak hebben zzp’ers wel andere voorwaarden, bijvoorbeeld een lagere uitkering of langere wachttijd. Maar het is een stuk beter geregeld dan in Nederland.”

Vooral de ‘nieuwe’ zzp’ers hebben vaak minimale sociale bescherming, blijkt uit haar studie. Dit zijn zelfstandigen die vooral arbeid of diensten aanbieden, bijvoorbeeld in de zakelijke dienstverlening, bouw of evenementen- en recreatiesector. Cijfers uit 2019 wijzen op 1,1  miljoen zzp’ers waarvan 900.000 nieuwe zzp’ers, staat in het beleidsdossier.

Het onderscheid tussen deze nieuwe zzp’ers en werknemers is bij lange na niet zo groot als het verschil tussen de klassieke zzp’ers en werknemers. “De klassieke zzp’er is een echte ondernemer die weet dat hij zelf moet zorgen voor een appeltje voor de dorst”, zegt ze. “Maar door de toename van de nieuwe zzp’ers blijft de lage verzekeringsgraad onder de zzp’ers dalen.”

• Lees ook : UWV-voorzitter: verplichte aov voor zelfstandigen voorlopig niet uitvoerbaar

Terechte zorgen

Het is terecht dat zowel nationaal, Europees als internationaal zorgen worden geuit, vindt Montebovi. “Niet alleen onze eigen Commissie Borstlap, ook instanties als de Europese Commissie, de OESO en de Wereldbank waarschuwen al jaren dat zzp’ers en flexwerkers in Nederland een sociaal vangnet missen.”

Terwijl werknemers verzekerd zijn tegen ziekte, arbeidsongeschiktheid en pensioen, moeten de zzp’ers het enkel doen met een zorgverzekering en AOW. Andere verzekeringen moeten ze privaatrechtelijk regelen. “Er is geen goed argument meer om het huidige systeem te behouden”, zegt Montebovi. “Die nieuwe zzp’ers zijn niet voorbereid op risico’s voor hun mentale en fysieke gezondheid. Dat gaat voor problemen zorgen. Zeker als zij ouder worden en met pensioen gaan.”

Belang van informatie

De ondertitel van het rapport is ‘naar een grotere openheid voor meer bescherming van de zelfstandige’. Daarmee wil Montebovi het belang van goede voorlichting benadrukken. “Ik vraag zzp’ers weleens of zij weten wat ze krijgen als ze ziek worden. ‘Moet ik nog eens uitzoeken’, zeggen ze meesten. Als ze een bedrag zien, gaan ze anders kijken.”

Meer informatievoorziening is een opdracht voor de overheid, vindt de onderzoeker. “Alle zzp’ers moeten weten hoe goed ze nou eigenlijk echt beschermd zijn. Wat kunnen ze van de overheid verwachten als ze met pensioen gaan of arbeidsongeschikt worden? Wat kost ze dat? Door inzicht te geven vergroot je draagvlak voor bijvoorbeeld een zzp-aov.”

‘We gunnen de zzp’er betere bescherming’

Al met al ziet ze dat het draagvlak om de sociale zekerheid uit te breiden groeit. “Tijdens de coronacrisis zijn de ogen geopend voor de kwetsbare positie van de zzp’er”, zegt ze. “Ziekte en verlies van inkomen kunnen iedereen treffen, ook deze groep. We hechten meer belang aan solidariteit. We gunnen de zzp’er nu betere bescherming.”

Een arbeidsongeschiktheidsverzekering, scholing en extra pensioen voor zzp’ers zijn acceptabel geworden, concludeert ze. Waarom schiet het dan toch niet op met bijvoorbeeld een collectieve arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp’ers? “De meeste discussie gaat over de vorm: Wat moet het kosten? In hoeverre wordt het vrijwillig? Wie regelt het? Er zijn allerlei varianten te bedenken, kijk maar eens naar andere Europese landen.”

Sociaal stelsel voor alle werkenden

De verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp’ers ziet ze als eerste stap. “In een rechtvaardig stelsel heeft iedereen recht op bescherming”, zegt de onderzoeker. “In de toekomst hebben mensen circa 10 verschillende banen in hun carrière. Soms werken ze in loondienst, dan weer als zzp’er en soms zijn ze zowel werknemer als ondernemer. Op den duur hebben we een stelsel nodig dat daarbij past. Dat is een mooie opgave, maar echt iets voor de lange termijn.”

We moeten nu aan de slag, benadrukt ze. “Het hele sociale stelsel omgooien zou een prima optie zijn als we vanaf nul zouden kunnen beginnen. Maar dat is niet zo. Een volledige hervorming duurt jaren. Die tijd hebben we niet, de zzp’ers anno nu verdienen ook bescherming. Ik hoop dus dat de nieuwe regering doorpakt met een aparte aov voor zzp’ers, misschien als tussenstap naar een sociaal stelsel voor alle werkenden.”