Deliveroo vertrekt uit Nederland: een analyse

Deliveroo heeft vorige week aangegeven dat het eind dit jaar uit Nederland wil vertrekken. De reden: de economische omstandigheden (lage rente en hiermee moeilijker toegang tot kapitaal en teruglopende bestellingen na covid) en het feit dat de investeringen om een significante marktpositie in Nederland te verkrijgen niet opwegen tegen de kosten. Op dit moment is Nederland verantwoordelijk voor slechts één procent van de wereldwijde omzet van het platform dat, inclusief Nederland, in 11 landen actief is.

Wat volgens de woordvoering van Deliveroo niet meespeelt, is de onzekerheid voor het bedrijf rondom de status van de bezorger. Ik snap dat zij dit zo brengen, maar achter de schermen zal dit natuurlijk absoluut meespelen. Onzekerheid staat namelijk gelijk met risico. En dat risico is groot: eind dit jaar zal de Hoge Raad zich uitspreken over de vraag of Deliveroo koeriers nu wel of geen werknemer zijn. De voortekenen voor Deliveroo zijn hierin slecht: nog in juni schreef de advocaat-generaal in een advies aan de Hoge Raad dat de bezorgers werknemers zijn. Een uitspraak in het nadeel van Deliveroo zou betekenen dat zij de bezorgers in dienst moet nemen en het cao-loon met terugwerkende kracht aan de bezorgers moet uitbetalen. Daarnaast zullen ook onder andere de Belastingdienst en de pensioenfondsen voor de deur staan.

Geen verrassing, wel nieuws

Het vertrek van Deliveroo is nieuwswaardig, maar zeker geen verrassing. In een markt als deze kunnen uiteindelijk 1 en maximaal 2 partijen overleven. Vanwege het lokale karakter van de markt (steden en postcodegebieden) is er theoretisch ruimte voor ‘local heroes’, maar gezien de grote investeringen en lage marges is er echt wel schaal nodig om een dergelijke business in stand te houden. In Nederland begonnen de nieuwkomers al met een achterstand met een nationaal dominant platform: Thuisbezorgd. Dit platform, alsmede UberEats, heeft nu een concurrent minder.

FNV claimt, niet geheel verrassend en onverdiend de overwinning, onder andere in het FD en in Trouw, en zegt verantwoordelijk te zijn voor het vertrek van Deliveroo. Al is de kous daarmee voor de FNV nog niet af. De vakbond wacht de uitspraak van de Hoge Raad af en zal, wanneer FNV in het gelijk wordt gesteld, het geld ‘zo nodig bij het moederbedrijf in Londen halen’. Grote woorden en het klinkt eenvoudig, maar het is wederom een lang en kostbaar traject en een feest voor de juristen: de verre van precaire beroepsgroep die floreert in deze impasse in de arbeidsmarkt.

Overwinning! Maar voor wie?

Want de echte vraag is en blijft: voor wie is deze stap een overwinning? Dat dit voor de vakbond en haar visie op de arbeidsmarkt een overwinning is, dat is duidelijk. Daarnaast heeft Deliveroo duidelijk verloren, al is het vertrek zeker niet volledig toe te schrijven aan de rechtszaken met FNV. Ook zal het vertrek de 3.400 aangesloten restaurants raken, hoewel er genoeg alternatieven overblijven en de consument over het algemeen makkelijk over zal stappen naar een andere app. Misschien zal de consument iets minder keuze hebben, maar dat is dan weer een probleem in de categorie ‘eerstewereldzorgen’ ;-).

De 50 kantoormedewerkers van Deliveroo in Nederland en de 4.500 koeriers die via het platform geld verdienen, zullen op zoek moeten naar een andere inkomstenbron.

De belangrijke vraag is: is dit ook een overwinning voor de bezorgers? Even los van de vraag of deze na uitspraak van de Hoge Raad geld zouden kunnen opeisen bij Deliveroo (hierover later meer), is het een feit dat de 50 kantoormedewerkers van Deliveroo in Nederland en de 4.500 koeriers die via het platform geld verdienen op zoek zullen moeten naar een andere inkomstenbron. In de berichtgeving in de media geeft FNV aan mee te leven met de werkenden, maar vertrouwt de vakbond erop dat deze mensen in de huidige arbeidsmarkt snel weer aan de slag komen. Voor een organisatie die staat voor de werkende is dit wat, op zijn zachts gezegd, kort door de bocht.

Gevolgen voor de bezorgers?

Want de belangrijke vraag, naar mijn mening, is dan ook: is dit ook echt zo? Voor de medewerkers op kantoor zal het inderdaad geen probleem zijn. Daarnaast kunnen zij terugvallen op de WW. Voor de bezorgers is het een heel ander verhaal: die hebben geen vangnet (wat ook de aanleiding was van de rechtszaken) en het is maar de vraag wat hun alternatief is. Voor wie het werk als bijbaantje gebruikte, zal de impact niet zo groot zijn. Maar dat ligt heel anders voor wie voor zijn hoofdinkomen afhankelijk is van het werk als maaltijdbezorger.

Onderzoeker Niels van Doorn deelde op Twitter hierover zijn gedachte:

Short answer to @TowardsFairWork’s question here: They will have to find another low-wage job in the service sector – of which there are many atm. Work availability is not the issue, worker protection and a living wage is, as always. These are harder to come by. https://t.co/Q6GhhtzlbZ

— Niels van Doorn (@nielsvdoorn) August 10, 2022

Hiermee zegt hij dat het alternatief voor deze werkenden niet een goed betaalde baan met zekerheden is, maar een andere slecht betaalde baan met minimale zekerheden.

Op Twitter zijn arbeidsmarktdeskundigen ervan overtuigd: in deze schaarse arbeidsmarkt kan iedereen die wil werken werk vinden. Er is dus geen probleem. Niels van Doorn bracht wederom enige nuance:

En ik heb mijn twijfels over die betere voorwaarden. Daarnaast is het de vraag welke “voorwaarden” van materieel belang zijn in het dagelijks leven en mbt de plannen van arbeidsmigranten en internationale studenten (die het gros van het bezorgwerk doen).

— Niels van Doorn (@nielsvdoorn) August 14, 2022

Wie neemt de verantwoordelijkheid?

Al met al is het duidelijk dat deze stap dus (wederom) niet per se een overwinning is voor de (huidige) werkende(n), maar een overwinning voor ‘het grotere goed’, zal ik maar zeggen. Hoewel velen hier een mening over zullen hebben en ik de argumenten van de verschillende kanten begrijp, is het belangrijk dat de betrokken partijen nu hun verantwoordelijkheid pakken voor hen die in deze ‘strijd’ over hun hoofden hun inkomsten verliezen.

Hoe zou dit ‘verantwoordelijkheid nemen’ er dan uit kunnen zien? Ten eerste zou Deliveroo de gederfde inkomsten voor de bezorgers kunnen compenseren. Zij zijn ‘slachtoffer’ van een strijd op een niveau dat hen overstijgt. Het zou netjes zijn als zij worden gecompenseerd en een programma, desnoods samen met het UWV, wordt opgezet om ervoor te zorgen dat deze 4.500 werkenden weer op hun pootjes terechtkomen. Hier ligt ook een rol voor FNV, namelijk laten zien dat ze écht om de werkenden geven en dat ze een meta/principestrijd voeren voor het grote plaatje, maar niet over de rug en ten koste van de werkenden. Hier zit FNV overigens in een juridische spagaat: er loopt een rechtszaak en tegelijkertijd ligt er een rol in de onderhandeling voor een sociaal plan.

Bezorgers volgen na vertrek bij Deliveroo

Het is trouwens niet de eerste keer dat Deliveroo uit een land vertrekt. Zo vertrok het bedrijf in 2019 uit Duitsland en in 2021 uit Spanje. Toen het bedrijf uit Duitsland vertrok, kregen koeriers die in de laatste 12 weken actief waren via het platform zogenaamde ‘goodwill payments’: “A goodwill payment of 10 days’ pay, based on their average weekly earnings over the past 12 weeks, and another goodwill payment of 2 weeks’ pay, based on their average weekly earnings over the past 12 weeks”. Ook bij vertrek uit Spanje, wat overigens het gevolg was van een wetswijziging die platformen verplichtte om bezorgers in dienst te nemen, was er een compensatie voor koeriers. Al waren er ook berichten dat hier niet alles goed ging.

Als laatste zou het ontzettend interessant zijn om – in een samenwerking tussen de betrokken partijen en onafhankelijke onderzoekers – de 4.500 bezorgers in kaart te brengen die via het platform rijden en hen te volgen over een langere periode na het vertrek van Deliveroo. Gaan zij erop vooruit, achteruit, of blijft hun positie hetzelfde? Het ‘ontslaan’ van 4.500 bezorgers (een ontzettend heterogene groep werkenden) is een unieke gebeurtenis en aanleiding om een dergelijk onderzoek te starten. Dit zal enorm waardevolle inzichten opleveren de alternatieven voor dit type platformwerkers en bijdragen aan het debat over de arbeidsmarkt. Ik daag iedereen uit die hier iets mee kan, wil of moet om  zich hiervoor in te zetten.

Wat we nu kunnen verwachten

Deliveroo is nu aan het uitzoeken hoe het platform Nederland het beste kan verlaten. Hierover zal de komende maanden vast nog genoeg naar buiten komen. Veel zal afhangen van de uitspraak van de Hoge Raad later dit jaar. Wanneer deze beslist dat de bezorgers toch werknemers zijn, dan zal Deliveroo met terugwerkende kracht de bezorgers volgens het cao-loon moeten betalen. En een transitievergoeding moeten geven.

De grote discussie zal draaien om de vraag: wat is werktijd?

Dit klinkt eenvoudig, maar zal nog een hele klus worden. De grote discussie zal draaien om de vraag: wat is werktijd? Dat je aan het werk bent op het moment dat je aan het bezorgen bent dat is duidelijk, maar wat doe je met wachttijd tussen de klussen door? Bezorgers kunnen immers op ieder moment hun app aanzetten, waarna zij vervolgens ritjes krijgen aangeboden. Vervolgens is het aan de bezorger om een opdracht wel of niet te accepteren. Om het geheel nog complexer te maken: een bezorger kan meerdere apps tegelijkertijd aan hebben staan. Zo kan een bezorger tegelijkertijd voor Deliveroo als UberEats beschikbaar zijn.

Ik voorzie een onmogelijke en vooral ook ellenlange discussie die alleen kan worden opgelost door een praktische deal: werktijd = daadwerkelijk gereden minuten (waarbij je snel fietsende koeriers benadeelt) + x-percentage gemiddelde wachttijd. Waarbij het zomaar zou kunnen dat er flink wat koeriers niet te weinig, maar te veel hebben verdiend. Wat doe je hiermee? Moeten zij geld inleveren?

Intussen zullen Thuisbezorgd en UberEats de strijd aangaan om de brokstukken (lees: koeriers en aangesloten restaurants) binnen te hengelen. Zij zullen blij zijn met een concurrent minder, al weet UberEats natuurlijk dondersgoed wie de volgende partij is die op de radar van FNV staat. Deliveroo heeft hen de afgelopen jaren prettig uit de wind gehouden, maar dat is nu dus ook verleden tijd.

Je leest het al: nog genoeg voer voor discussie. Maar laten we eerst die uitspraak en het voorstel van Deliveroo rondom compensatie voor de bezorgers maar eens afwachten. To be continued…

Lees ook:

• Advies aan Hoge Raad: Deliveroo-bezorgers zijn ‘ingebed’, geen ondernemers en dus geen zelfstandigen
• Hof bevestigt uitspraak rechtbank: Deliveroo-bezorgers zijn werknemers, geen zzp’ers