‘Flex is de enige zekerheid bij radicale omslag arbeidsmarkt’

De kredietcrisis in 2008, de eurocrisis, de coronapandemie, oorlog in Oekraïne, inflatie en een dreigende recessie – de ene crisis volgt op de andere. Hebben we geleerd van al die opeenvolgende crises? “Het leren daarvan is pas net begonnen”, stelt schrijver/spreker Victor Broers. “De crisis waar wij nu mee te maken hebben zet ons hele denken op z’n kop. Lang dacht men dat we het economisch model konden controleren (met als uitgangspunt (3%) groei). En we dachten een economie op te kunnen bouwen op krediet.”

Schuldenberg en inflatie

Grove misvattingen volgens Broers, die ziet dat er een transformatie gaande is in het denken over krediet en de rol van schulden in onze samenleving. “Dat heeft de vorige generatie zwaar onderschat. Niet alleen de hoogte van de schulden op macroniveau (en de onmogelijkheid om deze af te betalen). Maar ook de sociale gevolgen van schulden die grote ongelijkheid heeft gecreëerd.”

En enorme inflatie, die volgens Broers mede wordt veroorzaakt door monetair beleid. “Natuurlijk is de Inflatie deels het gevolg van de oorlog in Oekraïne en de coronacrisis, die tot disruptie in de energielevering en haperende productieketens hebben geleid. Maar het komt ook doordat centrale banken – om de overheden te ontzien – een groot deel van de schuldenberg op zich hebben genomen. Hierdoor is de geldhoeveelheid ongekend toegenomen. En dat leidt tot inflatie.”

MKB’ers hard geraakt

De vraag is wat de MKB’ers en werkenden daarvan merken? Volgens Broers tot voor de coronacrisis weinig, maar inmiddels merken ze het wel. “Veel ondernemers zitten nu met hun handen in het haar”, zegt Broers. Met de coronasteun werden de werknemers gecompenseerd, bedrijven hebben daar op toegelegd; zij moesten 10% van de loonkosten (volgens de NOW-regeling) betalen. “Dit raakt MKB’ers heel hard”, stelt Broers: ‘Zij zijn leeggelopen in hun reserves en hebben schulden opgebouwd, via private financiers en door uitgestelde belastingen.”

Ook gewone werknemers – die tot nu toe het minste last van crises hebben gehad – gaan de gevolgen ondervinden, stelt Broers. “Wij waren gewend dat de overheid de schulden op zich nam en bedrijven en burgers ontzag. Maar de overheidsfinanciën zijn niet oneindig. Velen gaan dit waarschijnlijk de komende jaren merken, via hogere belastingen en minder steun (lagere toeslagen en uitkeringen).”

En niet alleen de overheid, ook de burger heeft grote schulden, geeft Broers aan.  “Nederlanders hebben hoge hypotheken. Als jouw inkomen (gedeeltelijk) wegvalt of jouw partner wordt werkloos, kun je dat opvangen als je lage hypotheeklasten hebt, maar als je tot je nek in de schulden zit, kom je in de problemen. De hypotheeklasten hebben een grote impact op financiële positie van de midden- en lagere inkomensklassen. Zeker wanneer de huizenprijzen niet langer stijgen, maar dalen.”

Flexkracht mentaal flexibel

De financiële positie van de flexkracht wordt algemeen als kwetsbaar beschouwd. Toch relativeert Broers dat. “Dat is gedeeltelijk waar, maar het is een illusie dat vast werknemerschap blijft bestaan. Als werknemer met een vast contract heb je iets meer rechten, maar we komen de komende jaren in een situatie terecht waarin vaste contracten niet zo vast blijken te zijn.”

Volgens Broers zal het verschil tussen vast en flex wel eens veel minder groot kunnen zijn dan iedereen tot nu toe aanneemt. Sterker nog, de flexkracht kan wel eens de mentale winnaar blijken op de arbeidsmarkt van morgen. “Veel bedrijven zullen op de fles gaan en moeten ook de mensen met hun goudgerande contracten ontslaan. Terwijl de vaste krachten denken dat ze zich geen zorgen hoeven te maken, dat de overheid toch wel voor hen zal zorgen, is de flexkracht mentaal al flexibel. Die kan veel beter omgaan met de drastische veranderingen die gaan komen.”

Terwijl de vaste krachten denken dat ze zich geen zorgen hoeven te maken, dat de overheid toch wel voor hen zal zorgen, is de flexkracht mentaal al flexibel. Die kan veel beter omgaan met de drastische veranderingen die gaan komen.

Victor Broers 

Fluïde organisaties

Alle werkenden zullen een radicale omslag in denken moeten maken, stelt Broers. “De  organisaties van nu zijn niet meer de organisaties van de toekomst. Al jaren zien we een daling in de levensduur van bedrijven. Bedrijven bestaan steeds korter, banen, arbeidscontracten en functies bestaan minder lang. Voorheen werd iemand die zeven tot tien jaar ergens bij een bedrijf had gewerkt gevraagd ‘waarom ben je weggegaan? wat is er misgegaan?’ Nu is het andersom, vraagt men ‘waarom heb je daar zo lang gezeten?”

En organisaties worden steeds meer fluïde. “Ze veranderen van vorm, het worden meer netwerkorganisaties, met cellen die hun eigen deel van de keten hebben. Personeel wordt uitgewisseld, tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers, tussen leveranciers en producenten. Dat vergt enorme flexibiliteit, van iedereen – vast en flex.”

Tien jaar geleden was de trend ‘meer vast, minder flex’ – en dat is nog steeds zo. Terwijl de behoefte van het bedrijfsleven om flexibel te kunnen acteren toeneemt.”

NBBU-directeur Marco Bastian 

Alles verandert, flex blijft

Veranderen is lastig, weet NBBU-directeur Marco Bastian. “We zijn goed geprogrammeerd om alles te houden zoals het was. We reageren altijd achteraf op een crisis in plaats van daarop te anticiperen.” Bastian stelt vast dat de eigen sector dat ook moet doen. “Als uitzendbranche moeten wij inzetten op duurzaam leven en duurzame inzetbaarheid, door te investeren in scholing, mensen helpen zich te ontwikkelen, mee te blijven gaan in de technologische veranderingen. Dat gaat bepalen of iedereen het redt.”

Bastian ziet dat het denken over flex in de politiek nog hetzelfde is, terwijl de markt wel verandert. “Tien jaar geleden was de trend ‘meer vast, minder flex’ – en dat is nog steeds zo. Terwijl de behoefte van het bedrijfsleven om flexibel te kunnen acteren toeneemt. In 2013, na de financiële crisis, heerste er onzekerheid en groeide de markt. Dat duurde tot 2019, daarna kwam de coronacrisis. Opnieuw was er grote behoefte bij bedrijven om te kunnen meebewegen, als een harmonica (wat dus een goede flexibele schil vereist, red.). Nu is er weer een ‘crisis’, grote wereldse gebeurtenissen die invloed hebben op bedrijven. Dat betekent onzekerheid, voor alle werkenden. Daarom pleiten wij als NBBU al jaren voor het aanpassen van het sociale stelsel door een basisregeling voor alle werkenden, vast, flex en zzp. Iedereen moet mee kunnen doen, iedereen verdient inkomenszekerheid en een goed en duurzaam leven.”

Arbeidsmarkt van Morgen

Victor Broers studeerde Rechten aan de UvA en aan London School of Economics. Hij werkte als adviseur voor het Ministerie van Financiën en schreef boeken over de kredietcrisis, de Panama Papers en Thomas Piketty.

Broers is een van de sprekers tijdens Arbeidsmarkt van Morgen, een bijeenkomst die plaatsvindt op 2 december in Maarssen. De Arbeidsmarkt van Morgen is in tien jaar tijd uitgegroeid tot een begrip in de branche. De organisatie is in handen van de NBBU, dat tot doel heeft de genodigden te inspireren en prikkelen met ideeën van onafhankelijke wetenschappers over de politiek-economische ontwikkelingen en de gevolgen daarvan voor de arbeidsmarkt.

De twee andere topsprekers zijn Hans Hoogervorst (oud-minister van Financiën en VWS) en Babette Porcelijn (auteur van ‘De verborgen impact’, een baanbrekende publicatie over de footprint die wij mensen daadwerkelijk achterlaten op de aarde). Zij geven samen een goed beeld van hoe leven en werk er in de toekomst uit zou moeten/kunnen gaan zien. Gastheer Marco Bastian: “Naast geld en de energiecrisis is dat laatste ook een behoorlijke uitdaging; arbeid inzetten als toegevoegde, maatschappelijk waarde voor een duurzame wereld.”