Groeiende groep ‘highly mobile workers’ binnen Europa vraagt om vernieuwing in sociale zekerheid

Je werkt soms in Nederland, dan weer ergens anders in Europa. Een korte klus, dan weer wat langer. Op de werkplek bij de opdrachtgever, thuis of op een flexkantoor. Zo’n 18 miljoen Europeanen wonen en werken (vaak tijdelijk) in een ander land dan hun thuisland. Zij werken in allerlei sectoren: van bouw tot IT en kunst.

Hoe is de sociale zekerheid van deze groeiende groep geregeld? Een ingewikkeld punt, want elk land heeft zijn eigen systeem. Dat geldt zowel voor flexwerkers in loondienst als zelfstandigen. Wie veel wisselt van werkplek binnen Europa valt al gauw door het sociale vangnet, vertelt Eva van Ooij in de podcast ZiPtalk (luister hier).

Onderzoek

Van Ooij heeft dat zelf ondervonden. Toen ze haar geld verdiende als musicus, ontstonden in allerlei landen kleine potjes pensioen en sociale zekerheid. Bij elkaar waren die flink minder waard dan de sociale zekerheid van een vaste werknemer die continu in één land blijft.

Hoe dat komt en wat daaraan te verbeteren is, werd onderwerp van het proefschrift (en boek) Highly Mobile Workers and the Coordination of Social Security in the EU waar Van Ooij in september op promoveerde.

In die studie identificeerde ze verschillende barrières die sterk mobiele werknemers en hun werkgevers tegenkomen als zij sociale zekerheid willen regelen. Die struikelblokken hebben te maken hebben met complexe regels, onduidelijkheid over welke wetgeving van toepassing is en administratieve lasten voor werkgevers.

Oplossing

Volgens Van Ooij is eenvoud de oplossing: één set regels die in alle lidstaten van toepassing zijn. Ten tweede adviseert ze de administratieve lasten voor werkgevers te verminderen met digitale dienstverlening.

Volgens CEO Maudi Derks van Acture Groep ligt de oplossing in de lijn van het opbouwen van pan-Europese en individuele rechten op sociale zekerheid. Derks is tevens oprichter van het Tulpenfonds, een vangnet voor zzp’ers. Zij is groot voorstander van ‘zekerheden die losgekoppeld zijn van de contractvorm’.

“Als je kijkt naar het ontstaan van sociale zekerheid, dan heeft dat alles te maken met technieken in de tijd dat de systemen ontstaan zijn. Vroeger kon je alleen dingen vastleggen per land en per sector. Toen was werknemersschap een voorwaarde voor sociale zekerheid. Dat kan je nu allemaal loslaten.”

Een praktische invulling is volgens Van Ooij bijvoorbeeld de oprichting van een extra EU-land: een virtuele lidstaat. “Dat is eigenlijk al een idee uit 1992. Nu kan dat helemaal virtueel, zoals ook Estland ook e-residency heeft voor bedrijven.”

Politiek lef

Derks en Van Ooij zijn het eens dat zo’n virtueel land een oplossing kan zijn voor het probleem dat wet- en regelgeving verbonden zijn aan een vaste werkplek en een vast contract. “Een nieuw systeem zou kunnen bestaan naast een bestaand systeem”, aldus Derks. Volgens Van Ooij geeft het Europees recht de ruimte om ook als land zo’n experimenteel pad op te gaan voor een deel van de werkenden. “Dat vraagt wel heel veel lef”, zegt ze daarbij.

Dat lef is nodig, wat op dit moment zijn er flinke groepen werkenden binnen Nederland die weinig tot niets opbouwen, constateert Derks. Ze doelt op het groeiend aantal arbeidsmigranten. “Sociale zekerheid moet je heel serieus nemen. Ik vind het een van de pijlers van onze cultuur. We zijn het meest ontwikkelde continent als het gaat om sociale zekerheid. Dat gooien we nu een beetje weg omdat we vasthouden aan oude regels en geen gebruik maken van nieuwe mogelijkheden.”

Derks verwacht dat het bedrijfsleven deze vernieuwing aanjaagt. De arbeidskrapte zorgt er tenslotte voor dat het steeds minder belangrijk is waar iemand werkt of met welk contract, legt ze uit. “Maar je wil dat wel op een fatsoenlijke manier organiseren die voldoet aan de ESG-normen die bedrijven hanteren.”

Luister voor meer details over dit boeiende onderwerp naar deze aflevering van ZiPtalk. Daarin hoor je meer over de mogelijkheden en onmogelijkheden plus de politieke realiteit van vernieuwing van sociale zekerheid. Het boek Highly Mobile Workers and the Coordination of Social Security in the EU is o.a. hier verkrijgbaar