Minister moet kleur bekennen: ruimte voor individuele keuzevrijheid of collectief belang boven alles?

De Tweede Kamer debatteert deze week over de begroting van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Dinsdag kwamen Kamerleden met inbreng en vragen, waar minister Karien van Gennip (SZW) en Carola Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen) donderdag antwoord op geven. Er kwamen veel onderwerpen aan bod de eerste avond, van de positie van arbeidsmigranten tot personeelstekorten in de zorg en het onderwijs.

Kamerleden stelden ook vragen over de hervorming van de arbeidsmarkt en de positie van de zzp’er. Opvallend was een kort debat tussen Bart Smals (VVD) en Barbara Kathmann (PvdA). Smals hield een bevlogen pleidooi voor de keuzevrijheid van individuele werkenden.

VVD: individuele keuze voorop

“Steeds meer werkenden willen zelf bepalen waar, wanneer en hoe ze hun werk doen”, zei Smals. “Ik denk dat veel mensen zelf in staat zijn eigen keuzes te maken, bijvoorbeeld de keuze voor uitzendwerk of voor zzp. Wat de VVD betreft moet de wens van de werknemer serieus genomen worden en mogelijk gemaakt worden.”

VVD wil daarnaast meer vrijheid binnen vaste contracten, zodat een dienstverband aantrekkelijker wordt voor werkenden. Daarbij wil Smals ‘redeneren vanuit de werknemer, niet vanuit de werkgever’. “Wat wil de werknemer die anders zzp’er wordt, omdat hij dan zijn werk kan indelen zoals hij dat zelf wil? Laten we zorgen dat we daarvoor ruimte creëren.”

• Lees ook: “Een overheid die zich bemoeit met persoonlijke keuzes, past niet bij de tijdgeest” (Opinie)

PvdA: collectief belang boven het individu

Terwijl VVD pleit voor keuzevrijheid, vindt de PvdA dat het landsbelang en de publieke zaak boven het individu gaan. Kathmann ziet bijvoorbeeld dat steeds meer leraren als zzp’er werken en wil dat stoppen. “Het onderwijs kan zo niet meer werken”, zegt het PvdA-kamerlid. “Op deze manier gaan hele scholen omvallen. Dus ik denk niet meer alleen aan het belang van de werknemer, maar gewoon aan het landsbelang en de publieke zaak.”

PvdA wil het liefst een ‘gedeeltelijk verbod’ op werken als zzp’er in semipublieke organisaties zoals het onderwijs. “Tegelijkertijd moeten we de kern van het probleem aanpakken en zorgen voor betere arbeidsvoorwaarden voor werknemers, want ook dit vraagstuk is niet de schuld van de zzp’er maar van het systeem.”

Klassieke verdeling tussen links en rechts

Het is een klassieke tegenstelling tussen de sociaaldemocratische en liberale partijen. Net als VVD, stelt ook Ja21 keuzevrijheid voorop. Nicki Pouw-Verweij (JA21): “Waarom klampt dit kabinet zich zo angstvallig vast aan de klassieke tweedeling tussen werkgevers en werknemers, in plaats van in te zien dat er honderdduizenden mensen zijn die willen ondernemen? Zij willen als ondernemer worden gezien, niet als ongemakkelijke restcategorie.”

D66 kiest een middenpositie. Kamerlid Marijke van Beukering-Huijbregts (D66) wil de opkomst van zzp’ers in de kinderopvangsector (en zorg en onderwijs) een halt toeroepen, zonder dat echte zelfstandigen daar onder lijden. “Zij moeten de vrijheid krijgen om hun werk te doen zoals ze dat willen.”

Kern van het zzp-debat

Het CDA, de partij van minister Van Gennip, liet zich over dit onderwerp verder niet uit.

Ook andere Kamerleden pakten niet echt door op dit onderwerp. Jammer, want dit is wel de kern van het debat over de positie van de zelfstandige in ons arbeidsbestel. Bied je als politiek alle ruimte voor individuele keuzevrijheid, indachtig de lijn dat werkenden meer regie over hun leven en werk willen hebben (met de constatering van bijvoorbeeld de WRR dat werkgevers onvoldoende in staat zijn dat voor werknemers te organiseren). Of stel je het collectief belang boven alles? Wat zijn daar dan de consequenties van? En ga je dat zwart/wit regelen of toch met meer kleurschakeringen?

Waar het Kamerleden nog niet lukt om dit punt echt uit te discussiëren, is de minister aan zet.

Van Gennip speelt al langer met het idee om het inhuren van zzp’ers voor kernactiviteiten feitelijk te verbieden. In alle sectoren, voor alle functies. Van uitvoerend werk tot managementfuncties.

Daarbij voelt ze niets voor maatwerk en maatvoering. Ze heeft immers haast.

Toch wacht ze nog met echt kleur bekennen. Voor een langverwacht standpunt van het kabinet over dat verbod op inzet van zzp’ers in kernfuncties (wat dat dan ook moge zijn…) moeten we wachten op een nieuwe Kamerbrief die pas na deze begrotingsbehandeling volgt.

Maar duidelijk mag zijn dat de visie van deze CDA minister op flink gespannen voet lijkt te staan met de door coalitiegenoot VVD bepleite ruimte voor individuele keuzes.

Donderdag wordt het Begrotingsdebat SZW vervolgd.

Dan horen we of de minister zich uitgedaagd voelt om te reageren op de standpunten van Smals en Kathmann en of zó dat fundamentele debat écht in gang gezet wordt.