Wat de koning heeft geleerd over de toekomst van werk

Hoe bereiden we Nederland voor op de toekomst van werk? Dat thema stond centraal tijdens een symposium op het Koninklijk Paleis Amsterdam. Koning Willem-Alexander, koningin Máxima en prinses Beatrix luisterden naar de visie van vooraanstaande internationale sprekers op de toekomstige arbeidsmarkt.

De Britse professor Lynda Gratton besprak het perspectief van de werknemer en de Amerikaanse HRTech-goeroe Josh Bersin deelde zijn inzichten uit het bedrijfsleven. Tot slot deelde SER-voorzitter Kim Putters zijn visie op wat de ontwikkelingen betekenen voor Nederland.

Vier trends die zeker invloed hebben

“De toekomst van werk gaat over de toekomst van mensen”, zei professor Lynda Gratton (London Business School), bekend van boeken als De werkrevolutie, Hot spots en The 100 Year Life.

Zij benadrukte dat de toekomst onvoorspelbaar is, maar dat vier trends zeker invloed hebben:

1. Mensen leven langer en we krijgen minder kinderen, dus de populatie krimpt en arbeidsmarktkrapte neemt toe. Althans, in landen zoals Nederland, Groot-Brittannië en Japan. In bijvoorbeeld Nigeria en Egypte groeit de populatie en neemt werkloosheid toe. Gratton: “Daar liggen kansen, de jongeren daar willen dolgraag aan de slag.”
2. Machines nemen werk van ons over, maar niet alles is te automatiseren. Taken waarvoor empathie en creativiteit nodig zijn, blijven mensenwerk. “Het is daarbij belangrijk om ons brein voldoende rust te geven. Creatief en empathisch zijn kost meer moeite als je te veel stress of te weinig slaap hebt.”
3. Om- en bijscholing zijn essentieel. “De meeste overheden falen op dit gebied. Ze moeten echt meer doen om de ontwikkeling van mensen te stimuleren.”
4. Gezinnen zien er anders uit dan vroeger. In steeds meer families hebben beide ouders een volwaardige carrière. Dat biedt meer kansen, maar geeft ook meer stress. Zeker in gezinnen met jonge kinderen.

Levensfases lopen door elkaar heen

Wat betekent dit? Ten eerste verandert onze levensloop omdat we nu eenmaal ouder worden, zei Gratton. “Voor mensen van mijn generatie waren levensfases leeftijdsgebonden: je ging naar school, je werkte, je ging met pensioen”, zegt ze. “Voor de jonge generatie lopen die fases vaker door elkaar heen. Jongeren realiseren zich dat zij lang moeten doorwerken en maken andere keuzes. Tijdens hun carrière gaan ze een jaar op wereldreis, worden ondernemer of gaan terug naar school. Ze gooien vaker het roer om.”

In de toekomst is het noodzakelijk jezelf steeds opnieuw uit te vinden, zei ze. Om langer door te werken, moeten we onze kennis en vaardigheden (skills) blijven ontwikkelen. Daarnaast is het belangrijk om gezond te blijven en aandacht te hebben voor vriendschap.

‘Vriendschap is essentieel in de toekomst van werk’

“Het belang van vriendschap is onderbelicht”, zei de professor. “Eenzaamheid is desastreus voor levensgeluk en gemeenschapszin draagt bij aan werkplezier. Uit studies blijkt ook dat wie samenwerkt met een goede vriend, vaak langer bij dezelfde werkgever blijft. Ontwikkelingen zoals werken op afstand en wisselende carrières maken het lastiger om relaties op te bouwen.”

Vriendschap en rechtvaardigheid zouden de uitgangspunten moeten zijn van de toekomst van de arbeidsmarkt, besluit de professor. “En het is een verantwoordelijkheid van ons allemaal. Burgers, bedrijfsleven en overheid moeten samenwerken om een leven lang leren en werken mogelijk te maken voor iedereen.”

Bedrijfsleven: focus op bijscholing, diversiteit en welzijn

Welke rol het bedrijfsleven speelt, dat besprak Josh Bersin. Hij is één van de meest vooraanstaande HRTech-goeroes. Als consultant bij grote bedrijven ziet hij de problemen die de toekomst van werk met zich meebrengt in de praktijk. Hij noemt drie uitdagingen en mogelijke oplossingen.

1. Digitale revolutie

Organisaties veranderen drastisch door digitale ontwikkelingen. Zo zijn bijvoorbeeld banken steeds meer bezig met IT en moet de autobranche aan de slag met batterijen. Om succesvol te zijn, hebben zij werknemers met de juiste kennis en vaardigheden nodig.

“Uit onderzoek blijkt dat elke revolutie leidt tot betere banen”, zei Bersin. “Technologische innovatie leidt tot nu toe over het algemeen tot interessanter, beter betaald werk. Als je de ontwikkelingen tenminste kunt bijbenen.”

2. Vaardigheden

“Voor grote bedrijven is opleiding momenteel de grootste uitdaging”, zei Bersin. “Hoe kunnen zij hun personeel bijscholen binnen de organisatie? Ik zie dat corporates bijvoorbeeld eigen academies oprichten. Dat is een mooie ontwikkeling die we moeten ondersteunen.”

Hij noemt ook bedrijven zoals supermarktketen Walmart en telecommunicatieconcern AT&T die herscholing stimuleren voor werknemers met een baan die misschien binnenkort geautomatiseerd wordt.”

Hoewel ondernemers een belangrijke rol spelen in opleiding, kunnen zij het niet alleen. Bersin benadrukte dat ze steun nodig hebben van overheden en opleidingsinstituten.

3. Hybride werk

Sinds de coronacrisis werken veel meer mensen op afstand. Ook zijn in Amerika meer mensen dan ooit van baan veranderd. Bersin: “Dat is eenvoudiger dan ooit. Je hoeft haast alleen je mailadres aan te passen.”

Ook zijn er meer mensen die banen combineren. Dit alles laat zien dat er behoefte is aan flexibiliteit, zei Bersin. “Daar kun je als organisatie op inspelen met interne mobiliteit. Techbedrijf Microsoft stimuleert werknemers bijvoorbeeld op meerdere plekken in de organisatie te werken, voordat zij promotie krijgen. Dit is een goede manier om mensen aan je te binden en tegelijkertijd hun skills te ontwikkelen.”

4. Diversiteit

“Uit iedere studie blijkt dat diverse teams beter presteren”, benadrukte Bersin. “Diversiteit is de toekomst van werk, weten ondernemers. Toch zijn de meeste organisaties niet inclusief. Vaak delegeren ze het aan HR, terwijl het iets zou zijn waar de hele organisatie zich mee bezighoudt.”

5. Welzijn

Volgens Bersin kan 70 tot 80% van de medewerkers niet meer doen voor het bedrijf dan zij al doen. Mensen kunnen niet harder werken, maar organisaties vragen dat wel van ze. “Je kunt als directie niet tegen HR zeggen: geef die mensen maar meer vakantiedagen, zodat ze harder gaan werken”, zei Bersin. “Dat werkt gewoon niet, mensen kunnen niet meer.”

Volgens de HR-expert moeten we banen op een andere manier vormgeven. Een baan moet passen bij de werknemer en zo ingericht zijn, dat hij het werk gezond en met plezier kan uitvoeren. Bersin: “Bedrijven die nu het best presteren, hebben de meest tevreden medewerkers. Dat is geen toeval.”

• Meer weten? In een blog schrijft Bersin wat hij leerde van het Nederlandse koningspaar.

Kim Putters (SER): ‘Werk als kernelement van een nieuw sociaal contract’

Tot slot sprak professor Kim Putters, voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (SER) en hoogleraar Brede Welvaart aan de Universiteit van Tilburg. Net zoals de voorgaande sprekers, had hij het over het belang van samenwerking tussen burgers, bedrijfsleven en overheid.

“Ons huidige sociale contract geeft te weinig perspectief en is aan vernieuwing toe”, zei Putters. Hij herhaalde zijn standpunt uit zijn essay De menselijke staat. Burgerperspectief als voorwaarde voor een toekomstbestendig sociaal contract.

Met een ‘sociaal contract’ bedoelt hij ‘het geheel aan geschreven en ongeschreven regels die een samenleving ordenen. Rechten, plichten en consensus over de wederzijdse verwachtingen van burgers en overheden. Met basisnormen van rechtvaardigheid, representatie en fatsoen’.

‘Er is solidariteit nodig voor toekomstbestendig werk’

“We moeten ons veel sneller aanpassen aan de toekomst van werk dan we nu doen”, zei Putters tijdens het symposium. “We hebben weliswaar weinig werkloosheid, maar veel onzekere en flexibele banen. Mensen met een beperking, migranten en vrouwen hebben minder kansen en zekerheden. We moeten aan de slag om te zorgen voor welvaart voor ons allemaal.”

Een nieuw sociaal contract heeft toekomstig werk als kernelement, concludeerde Putters. “Onze uitdaging is zorgen dat niemand achterblijft. Het vraagt moed om bepaalde groepen voorrang te geven. Er is solidariteit nodig voor toekomstbestendig werk dat te combineren is met zorg en een leven lang leren.”

Tot slot riep hij bedrijven op tot duurzaam en inclusief ondernemerschap. Van de overheid vraagt hij een langetermijnvisie op de economie en samenleving. “We moeten dit samen doen.”

• Zijn volledige toespraak is hier te lezen.