Ai, we moeten eens praten over artificiële intelligentie op het werk

Kunstmatige intelligentie (AI) en datagestuurde technologieën veroorzaken een radicale verandering in de wijze waarop ondernemingen zaken doen en hun werk organiseren. Onder meer de productiviteit, klantervaring, procesautomatisering en besluitvorming verbeteren aanzienlijk. Maar deze technologieën roepen ook belangrijke vragen op: Hoe gaan zij de huidige werkorganisatie veranderen? Hoe kunnen we de werknemers fatsoenlijke arbeidsomstandigheden blijven aanbieden, als alles zo snel verandert?

Dergelijke vragen komen aan bod in “Back to what truly matters” het nieuwe rapport van de Reshaping Work Dialogue . Het eindresultaat biedt inzichten, uitdagingen, standpunten en beleidsaanbevelingen over verschillende thema’s die het debat over “de toekomst van werk” zullen kleuren. Meer bepaald de richtlijn inzake platformwerk, AI op de werkplek, werkgelegenheid voor jongeren en welzijn op de werkplek. Dr. Jovana Karanovic en de andere initiatiefnemers positioneren het als een praktische gids voor beleidsmakers, juristen, academici, vakbondsleiders, bedrijfsleiders en verantwoordelijken van patronale organisaties.

AI op het werk

In dit artikel focussen we op het deelverslag “AI in the World of Work: Still No Silver Bullet Solution for Decent Work”.

Digitale platforms, de spectaculaire vooruitgang op het gebied van kunstmatige intelligentie (ChatGPT!) en het veranderende economische landschap, zeker na COVID19, hebben de bestaande uitdagingen alleen maar verscherpt.

We staan nog maar aan het begin van een gigantische transformatiegolf naar meer en meer AI-systemen in alle sectoren. De verwerking van enorme hoeveelheden data door middel van machinaal (zelf)leren resulteert in geautomatiseerde voorspellingen, suggesties en beslissingen.

De efficiëntieverbetering van AI op de werkplek is ongekend: augmented reality, IoT, gezichtsherkenningssystemen, allerlei apps die de productiviteit verhogen. Maar we hebben natuurlijk vooral AI-systemen nodig die de samenwerking tussen mens en machine vergemakkelijken.

Voortdurende dialoog

In het rapport waarschuwt Reshaping Work voor het behoud van cruciale waarden als eerlijkheid, billijkheid en verantwoordelijkheid. Deze moeten zeker deel uitmaken van een voortdurende, geïnformeerde en onpartijdige dialoog tussen overheden, bedrijven, vakbonden, onderzoeksinstellingen en andere belanghebbenden over de optimalisatie van AI .

Want AI-toepassingen en automatiseringen van routinetaken brengen verregaande nieuwe uitdagingen voor werkenden met zich mee, zoals baanonzekerheid, omscholingsbehoeften of privacyproblemen. Een groot deel van de werkenden zou bijvoorbeeld niet weten of er in hun organisatie al dan niet algoritmische beheers- en controleinstrumenten worden ingezet.

Verder kan dit alles leiden tot meer stress en burn-outs, omdat werknemers de druk kunnen voelen om de snelheid van geautomatiseerde systemen bij te houden.

Sociaal overleg

De aanhoudende exponentiële groei van data als essentiële hulpbron voor de economie van de eenentwintigste eeuw mag trouwens ook belangrijke debatvragen oproepen over de toekomst van werk. Bijvoorbeeld:

• Kunnen werknemers en hun vakbonden blijven zorgen voor fatsoenlijk werk en met robuuste privacy- en beveiligingsmaatregelen de arbeidsdata op de AI-werkplek beschermen? ;
• Willen de bedrijven en de tussenpartijen in hun economische productiviteitsgroei de regelgeving en de ethische beginselen van AI blijven naleven?
• Kan het beleid ten aanzien van alle betrokkenen op een betrouwbare manier instaan voor een evenwichtige regelgeving?

De Reshaping Work Dialogue stelt alvast vier belangrijke criteria voor om de impact van AI op de werkplek te kunnen beoordelen en organiseren:

• Is het eerlijk? Iedereen moet gelijke rechten en eerlijke kansen krijgen op fatsoenlijk werk zonder enige vorm van discriminatie.
• Is er nog autonomie? Werknemers moeten over voldoende autonomie of zelfbeschikking blijven beschikken want dit bevordert hun creatieve inzet en leidt zo tot betere resultaten voor de onderneming.
• Is het veilig? Enkele veilige werkplekken en gezonde uurroosters houden de lichamelijke en geestelijke gezondheid van de werknemers in stand en bevorderen een hogere productiviteit.
• Is alles bespreekbaar? De sociale dialoog blijft een sleutelmechanisme naar een participatieve toekomst waarin de mens centraal staat.

Aanbevelingen

Die bekommernissen monden dan uit in deze concrete aanbevelingen op twee niveaus.

Aanbevelingen voor de bescherming van werknemersgegevens:

1. Zorg ervoor dat werknemers goed op de hoogte zijn van hun rechten en van de manier waarop zij die kunnen uitoefenen
2. Gebruik informatiecampagnes of voorlichtingsprogramma’s om hen aan te moedigen om hun privacyrechten (GDPR) en non-discriminatierechten uit te oefenen.
3. Moedig gezamenlijke inspanningen van alle betrokkenen aan om het gebruik van AI op de werkplek goed uit te leggen.
4. Ontwikkel alfabetiseringsprogramma’s over data en algoritmes om het innovatieve bedrijfsbeleid transparant en begrijpelijk te maken voor alle werknemers

Aanbevelingen voor goed bestuur van de AI-systemen:

1. Vergroot het algemeen bewustzijn over alle maatschappelijke, economische en psychologische gevolgen van de inzet van AI op de werkplek.
2. Ondersteun het ontwerp van AI-systemen via publiek-private partnerschappen en initiatieven die meteen ook discriminatie of vooroordelen op basis van geslacht of etniciteit kunnen aanpakken
3. Leg openbare registers aan van AI-systemen op de werkplek. Deze kunnen inspectie, audits en een beter begrip van bestaande AI-oplossingen vergemakkelijken.
4. Waarborg het recht op informatie en medewerkersmedezeggenschap bij de invoering of actualisering van nieuwe datagestuurde technologieën
5. Bepaal dat alle AI-technologieën een validatie in het kader van de sociale dialoog moeten krijgen voordat ze worden ingevoerd.

De snelle opkomst van ChatGPT maakt een aantal van onze aanbevelingen nog belangrijker, voegde Jelena Sapic er achteraf nog aan toe:

1. We moeten ons echt bewust zijn van de maatschappelijke, economische, psychologische en milieugevolgen van de inzet van AI in de arbeidswereld;
2. Bij de invoering of actualisering van nieuwe datagestuurde technologieën moeten we het recht op informatie en medezeggenschap blijven waarborgen (ook bij gebruik van niet-toegewezen en zonder toestemming verzamelde gegevens!)
3. We moeten voor iedereen opleidingsprogramma’s ontwikkelen voor meer data-/informatie-/algoritmische geletterdheid.

Goed bestuur van AI-systemen vergt dus een holistische benadering die de voordelen van deze technologieën in evenwicht brengt met de behoeften van de werknemers en de samenleving als geheel.