De waarde van vrijheid volgens Al Qaeda gevangene Stephen McGown: ‘Freedom is an attitude’

Op de FM dag, een jaarlijks event voor executive finance professionals, vertelt oud-bankier Stephen McGown zijn ongelofelijke verhaal, namelijk dat van zes jaar gevangenschap door Al Qaeda. Hij spreekt snel, alsof hij huiverig is te weinig tijd te hebben om de aanwezigen daarin mee te nemen. Misschien omdat tijd zijn grootste vijand was in de beginperiode van zijn gevangenschap. Want waar hij eerst nog dacht dat hij uren, dagen of weken gevangen zou zitten, werden het maanden. En regen de maanden zich aaneen tot jaren. Met elk moment het besef en de angst van gedood te kunnen worden. Dan is tijd geen bondgenoot, maar een stille vijand.

De gevangenneming

Hoe kwam hij in deze situatie terecht? De bankenwereld was de zijne niet meer. Samen met zijn vrouw, die zijn verlangen naar Zuid-Afrika deelde, besloten ze daar een nieuwe toekomst te beginnen. Eind 2011 gooide hij het roer om en plande een motortocht van Europa naar Zuid-Afrika. Hij ging op weg, 36 jaar, vol energie en plannen in een nieuwe wereld.

Het liep anders. Op 25 november 2011 werd hij samen met een Nederlander en een Zweed in Mali ontvoerd uit een hotel in Timboektoe. Vlak daarvoor hadden zij zich, vanwege serieus klinkend tumult buiten, verstopt onder een tafel waar ze vandaan werden getrokken en naar buiten werden gesleept. De vierde gevangene, een Duitser, verzette zich en werd zonder pardon doodgeschoten. De vrouw van de Nederlander kon zich verstoppen en bleef achter.

Onder een net achterin een open vrachtwagen reden ze weg. McGown probeerde aan de hand van de stand van de zon te achterhalen waar ze naartoe reden, maar de reis duurde uren en zijn oriëntatievermogen nam af. Ergens in de noordelijke woestijn van Mali werden ze uit het voertuig getrokken. De drie mannen kregen ieder een andere kleur shirt aan en moesten een videoboodschap inspreken dat ze waren ontvoerd door Al Qaeda in de Islamitische Magreb (AQIM), een filiaal van Al Qaeda.

Tijdens de videovertoning is de zaal doodstil, zich dan pas realiserend dat het dezelfde man is die ernaast op het podium staat. Opeens wordt de impact bijna tastbaar.

Het kampleven overleven

De eerste periode in het gevangenenkamp ging er van alles door zijn hoofd. Verward, niets verstaand, angstig denkend dat in de afgemeten onbegrijpelijke klanken die hij hoorde, zijn kidnappers zijn executie aan het bespreken waren. Heen en weer geslingerd tussen vrees en hoop; ‘misschien ben ik over een maand thuis, nog voor Kerstmis’. Tot een medegevangene zei (er zaten er meer in het kamp): ‘kom het onder ogen, we zijn gekidnapt door Al Qaeda en we gaan allemaal dood.’

Hij overleefde de eerste periode door een imaginaire vriend te creëren in zijn hoofd die degene was die gekidnapt was. McGown gaf hem adviezen hoe te overleven. Ook visualiseerde hij een timeline voor zichzelf vanaf het moment van kidnapping tot thuiskomst en markeerde elk moment daartussen. Hij had nergens controle over, behalve over zichzelf. Dat werd zijn strategie.

Elke twee weken wisselden ze van kamp. Dat betekende zijn ‘spullen’ in een oude rijstzak stoppen, afgeven aan zijn kidnappers, geblinddoekt worden en in de truck tussen de voorraad Kalasjnikovs en landmijnen hopen dat hij de rit zou overleven. Zijn grootste nachtmerrie was gewond raken. Want de illusie dat je dan wel naar een ziekenhuis gebracht zou worden, was snel vervlogen toen een medegevangene zichzelf expres verwondde en met slechts drie vingers aan één hand verder moest.

Kantelmoment

De dreiging van de dood in combinatie met de felle brandende zon, de koude nachten, insecten en vies zijn, was nagenoeg onmenselijk om te dragen. Maar het was het wachten en de constante staat van hoop die hem tot wanhoop dreven. Toen hij in 2015 zijn arm en rug bezeerde ontnam hem dat bijna de wil om te leven. Hij realiseerde zich dat hij moest opstaan voor alles waar hij voor stond, waar hij verantwoordelijk voor was of kon zijn. De hoop was juist dodelijk, beter was het niets uit te stellen.

Hij besloot proactief te worden in overleven. Zijn strategie werd ‘aardig te zijn en gevonden te worden en vooral niet boos doen’. Het nemen van kleine beslissingen vergrootte zijn gevoel van controle. Hij wilde er alles aan doen om zijn status in de ogen van zijn kidnappers te verhogen. Zo bekeerde hij zich tot de Islam en leerde Arabisch door de teksten op lege waterflesjes, die er in meerdere talen waren, met elkaar te vergelijken en zo woordjes te leren. Het hielp, hij kreeg contact met zijn kidnappers en leerde met hen te communiceren. Het waren overwegend kids van 18 jaar.

Tijdens die ommekeer leerde hij genieten van zijn omgeving en wat de dag hem bracht; het woestijnlandschap, de sterrenhemel, bomen (jazeker, in de woestijn), stormen, regenval, vogels. Hij heeft er een onbedwingbare drang om buiten te zijn aan over gehouden. En het besef dat in eenvoud meer waarde zit dan in bezit.

Onschatbare nieuwe waardes

McGown kwam als laatste van de drie ontvoerden in augustus 2017 vrij. Over zijn vrijlating is onduidelijkheid. Er zou 3,5 miljoen euro aan de kidnappers zijn betaald. Maar het is ook best mogelijk dat zij hem uit mededogen hebben laten gaan. Na zijn vrijlating werd hij herenigd met zijn vrouw en familie. Voor zijn moeder kwam dat moment te laat, zij was twee maanden voor zijn vrijlating overleden.

McGown ervoer een groot gat in zijn geheugen en ontwikkeling, hij kon nergens over meepraten. Toch zien we nu een goedlachs mens met een ongelofelijke positieve instelling. Zijn ervaringen hebben hem gevormd en gemaakt tot wie hij is. De lessen die hij leerde zijn voor hem van onschatbare waarde en draagt hij nu vooral uit naar anderen. Hij gaat nooit meer terug naar zijn eerdere materiële levensstijl.

Hij is ervan overtuigd dat anderen kunnen leren van zijn ervaringen. Daarom vertelt hij keer op keer zijn verhaal. Hij vond nieuwe waardes in:

• Het hebben van een onderzoekende geest, interesses en hobby’s.
• Het behouden van een positieve omgeving.
• Proactieve beslissingen nemen.
• Focus op relaties.
• Verantwoordelijkheid nemen voor zijn beslissingen.
• Leven in het moment.
• De kleine dingen in het leven waarderen.

Life’s value is found in your attitude!

In het bedrijfsleven betekenen deze waardes onder meer: creëer geen ballast, houd het eenvoudig, vermijd uitstellen. Dat komt ieder bedrijf ten goede en zijn lessen die elke executive kan toepassen.

Zijn positieve instelling is puur, zijn veerkracht groot. Tegelijkertijd is hij bijna streng in het naleven van zijn hervonden waardes. Door zichzelf steeds maar weer te helpen herinneren wat hem is overkomen.

In besloten setting gaat een tiental executive finance professionals, op uitnodiging van Albert Allmers, directeur en initiatiefnemer van FinanceFactor, na de lezing aan tafel met McGown. Tijdens het diner wordt het gesprek persoonlijker. Over zijn nederigheid omdat hij besefte dat zijn Britse paspoort hem in de weg zat. “De kansen op vrijlating vervlogen. De Britse regering had zich altijd zeer fel gekant tegen Al Qaeda. Met mijn Britse paspoort was ik een potentieel gebrandmerkte om als voorbeeld gesteld te worden hoe het met je kon aflopen: dood. Dat werd me ook telkens duidelijk gemaakt.”

Zijn relatie met de kidnappers, over wie hij zegt dat het niet allemaal terroristen zijn. “Er zijn altijd twee zijden aan een verhaal. Neem de 17-jarige jongen wiens ouders voor zijn ogen werden vermoord. Hij doet alles voor wraak en ik kan mij dat voorstellen.”

Het gaat over geloof: “Ik heb altijd geloofd in een schepper en iets groters dan de mens. Het maakte het voor mij lichter en duidelijker om ook de islam te begrijpen. Er is veel wijsheid in de islam, maar de toepassing en vertaling ervan in de praktijk is doorgeschoten. Echter, in elk geloof schuilen vormen van extremisme, zelfs in dat van het christendom.”

Het gekidnapt worden was voor hem de start van rehabilitatie met zichzelf, die al ingezet was door zijn besluit het roer om te gooien. “Gaandeweg ontdekte ik dat alles waar ik me vroeger druk over maakte, er tijdens mijn gevangenschap niet meer toe deed. Niet dat ik zorgeloos was, integendeel. Maar het leven was eenvoudig, zonder verplichtingen of verantwoordelijkheden. In zekere zin was het ‘bevrijdend’, ik besefte dat ik weinig nodig had om een rijk leven te hebben. Ik had dan ook alle tijd om daarover na te denken.”

McGown overleefde een enorme beproeving en kwam daaruit als een sterker en positiever mens. Zijn boodschap nu gaat over overleven, positiviteit en de controle nemen over je eigen geluk: “Vul je leven met wat je ten diepste wenst. Verschuil je niet achter ‘ik kan er niets aan doen’, maar pak je eigen regie. Maak van elke dag een feest.”

FM Dag is hét jaarlijks event voor CFO’s, finance directors, financieel managers en controllers van organisaties. De editie 2023 stond in het teken van waardecreatie. Financieel managers gingen met elkaar in gesprek over alles dat aan het begrip waarde raakt. Stephen McGown vertelde over de waarde van vrijheid. Over zijn bijna zes jaar als gevangene van Al Qaeda heeft hij een boek geschreven, dat bekroond is met een South African Book Award en wordt verfilmd. Hij houdt lezingen over zijn ervaringen.