Onderzoekers in actie: zo verbetert Fairwork arbeidsomstandigheden in de platformeconomie

Technologie heeft een steeds grotere invloed op de wereld van werk en de kluseconomie loopt voorop, vooral als het gaat om platformen voor ‘on demand’ en online werk. Mensen vinden niet alleen klussen via platformen, ze worden ook aangestuurd, beloond, gemonitord en geëvalueerd via deze technologie. Het Fairwork project bestudeert deze ontwikkeling en gaat verder dan ‘alleen’ onderzoek. “We onderzoeken niet alleen de arbeidsomstandigheden in de platformeconomie, we willen ze tegelijkertijd verbeteren”, vertelt Funda Ustek Spilda, senior onderzoeker en projectmanager bij Fairwork. “Dat noemen we ‘action research’.”

Het project loopt nu in 38 landen verspreid over 5 continenten en deze onderzoeker hebben al flink wat resultaat gehaald. Sinds 2018 hebben 44 platformen zo’n 156 veranderingen doorgevoerd ten gunste van werkenden. Daarnaast heeft Fairwork met meer dan 900 mediapublicaties flinke invloed op het wereldwijde debat rondom platformwerk. Voor The Gig Work Podcast van de Wageindicator Foundation reisde ik af naar Oxford om met Ustek Spilda te praten over dit bijzondere project.

Voordelen en risico’s

Fairwork is oorspronkelijk een academisch project dat wordt geleid door het Oxford Internet Institute en het WZB Social Science Center in Berlijn. Tot nu toe focussen de onderzoekers vooral op de positie van werkenden in de kluseconomie. Ze beoordelen de arbeidsomstandigheden van werkenden die via online platformen klussen vinden en uitvoeren. Gelijktijdig zoeken ze samen met de platformen en andere betrokken partijen manieren om arbeidsomstandigheden te verbeteren.

“Digitale ontwikkeling op de arbeidsmarkt heeft voordelen, het zorgt bijvoorbeeld voor meer efficiëntie en nieuwe arbeidsmogelijkheden”, vertelt projectleider Ustek Spilda. “Maar er zitten ook risico’s aan digitalisering, vooral voor werkenden. Denk aan lage lonen, gevaarlijke arbeidsomstandigheden en weinig bescherming.”

Onderzoeken, samenwerken, veranderen

Het onderzoek begon in India en Zuid-Afrika en is binnen 5 jaar verspreid over 38 landen. In ieder land werkt Fairwork samen met lokale onderzoeksteams. “We besteden het onderzoek niet uit, maar worden onderdeel van het lokale onderzoeksteam”, vertelt Ustek Spilda. “Op die manier kunnen we snel beginnen met diepgravend onderzoek. De lokale deskundigen weten tenslotte al veel over de cultuur, geschiedenis en wet- en regelgeving. Ze helpen ons onderzoekskader toe te passen op de lokale werkelijkheid.”

Onderzoek in ieder nieuw gebied begint met verkenning van de platformeconomie van die regio. De experts stellen een lijst samen van platformen en andere relevante instanties en personen, zoals beleidsmakers en vakbonden. Vervolgens begint het onderzoek naar de werkomstandigheden per platform.

Oordeel op basis van vijf principes

Fairwork beoordeelt de werkomstandigheden aan de hand van vijf principes:

• Fair pay (eerlijke beloning)
• Fair conditions (eerlijke omstandigheden)
• Fair contracts (eerlijke contracten)
• Fair management (eerlijk management)
• Fair representation (eerlijke vertegenwoordiging)

Ieder principe bestaat uit een basisnorm en een verdiepende vereiste. De platformen krijgen per onderdeel een score van 0 of 1. Ze halen een 0-score als een platform helemaal niet voldoet of als er onvoldoende informatie beschikbaar is voor een oordeel. Als een platform geen informatie verstrekt over bepaalde zaken, krijgt het dus ook geen beoordeling voor dat onderdeel.

Dat lijkt mij wat vreemd, want zo geven de scores niet altijd een compleet beeld. Maar het heeft voordelen. Fairwork wil namelijk verandering in gang zetten in samenwerking met platformen. Door platformen te belonen als zij meewerken aan het onderzoek, motiveren zij de bedrijven om aan de slag te gaan met veranderingen.

Minimumloon en contracten in begrijpelijke taal

Hoewel het systeem niet feilloos is, leidt deze methode aantoonbaar tot verbeteringen. Een voorbeeld is dat steeds meer platformen hun werkenden een minimumloon of leefbaar loon geven.

Ook geven meer platformen een duidelijk contract. “Heldere afspraken op papier zetten lijkt vanzelfsprekend, maar is het helaas nog niet altijd”, vertelt de projectmanager. “Bovendien zijn contracten vaak onbegrijpelijk voor werkenden, omdat niet alle platformen de informatie vertalen.”

Elk jaar een nieuwe kans

De onderzoekers beoordelen de werkomstandigheden van de platformen elk jaar opnieuw. “De platformeconomie en platformbedrijven zijn namelijk continu in ontwikkeling”, vertelt Ustek Spilda. “Daarom updaten we ook jaarlijks de principes en criteria. We willen zorgen dat die zo goed mogelijk aansluiten bij de werkelijkheid.”

Een recente verandering in het beoordelingssysteem draait om risico’s. “Op veel platformen moeten werkenden continu doelen halen. In hoeverre leidt dat ertoe dat ze hun veiligheid op het spel zetten, bijvoorbeeld door te hard te rijden? Als een platform zijn best doet werkenden daartegen te beschermen, krijgt het een betere beoordeling.”

Fairwork voert veranderingen in het scoresysteem door in nauwe samenwerking met alle lokale teams, zodat de criteria aansluiten bij iedere markt. “Het is een lang proces waarbij we discussiëren met alle teams in ons netwerk”, vertelt de projectleider. “We willen de nationale teams geen dingen opleggen die niet passen bij hun lokale platformeconomie.”

Inclusief, objectief en up-to-date

Bij Fairwork draait alles om onderzoeken, luisteren en stakeholders betrekken. Volgens Ustek Spilda spreekt haar team met betrokken partijen met verschillende achtergronden en meningen. “Zo blijven we inclusief en objectief. Ons doel is echt begrijpen hoe de platformeconomie verandert over de hele wereld. Welke waarden en normen horen erbij? Welke invloed heeft kunstmatige intelligentie op automatisering van de werkplek?”

Als kunstmatige intelligentie meer invloed krijgt op dit proces, heeft dat ook gevolgen voor het onderzoek en de beoordelingen van Fairwork. “We moeten bijblijven om invloed uit te oefenen”, zegt Ustek Spilda. “Voor mij is impact maken het belangrijkste. Als ik kan helpen om de arbeidsmarkt een beetje eerlijker te maken dan hij is, dan is dat toch geweldig?”

Conclusie

Ik vind het mooi hoe Fairwork diepgravend onderzoek doet door samen te werken met de lokale teams. Deze methode is niet feilloos, maar ik denk dat het de enige manier is om het op zo’n grote schaal uit te voeren en echt impact te maken. De uitdaging zit in balans vinden tussen opschalen door het concept te kopiëren en tegelijkertijd dit concept doorontwikkelen.

Ook interessant is de verschuiving van de focus op platformen naar de relatie tussen digitale technologieën en werkomstandigheden. Zo’n bredere blik is volgens mij onvermijdelijk, want uiteindelijk worden de verschillen tussen platformen en andere werkgevers en bemiddelaars irrelevant. Nu al is lang niet altijd duidelijk wanneer een organisatie valt onder de definitie ‘platformbedrijf’.

Daarnaast heeft technologie een steeds grotere invloed op de wereld van werk, de platformeconomie loopt simpelweg voorop. Logisch dus om te verbreden, maar ook een uitdaging. De platformeconomie was een duidelijk omkaderd fenomeen. Dit maakte het makkelijker voor de onderzoekers om zich te focussen op bepaalde partijen en praktijken. Dat is volgens mij een onderdeel van het succes. Ik ben nieuwsgierig hoe ze dit komende jaren gaan aanpakken. Ik blijf het volgen.