Onderzoek UvA: niet alle zzp’ers hebben meer bescherming nodig

Hebben zzp’ers werkelijk extra bescherming nodig door wet- en regelgeving? Dat is het onderwerp van het promotieonderzoek van Niels van der Neut, promovendus in het Arbeidsrecht van de Universiteit van Amsterdam. 

De aanleiding voor het onderzoek was een gedachte-experiment. “Er is veel aandacht voor schijnzelfstandigen, bijvoorbeeld voor Uber-chauffeurs die in de praktijk eerder werknemer dan zzp’er lijken te zijn. Maar wat als we ervan uitgaan dat zzp’ers echt zelfstandig zijn: hoe ziet hun rechtspositie er dan uit?” stelt Van der Neut in het artikel op de website van de UvA. “Voor die groep was weinig aandacht, terwijl het best een grote groep is.”

Uit zijn onderzoek blijkt onder andere dat zzp’ers de ruimte moeten blijven behouden om te kunnen ondernemen. Ze moeten wel extra bescherming krijgen op terreinen waar zij extra kwetsbaar zijn. Van der Neut: “Daarnaast is het van belang dat zzp’ers met rust worden gelaten als ze niet kwetsbaar zijn. Wetgeving waarin zzp’ers die 80 euro per uur verdienen – tegen hun zin in – moeten uitleggen en vastleggen dat ze meer dan het minimumtarief verdienen, schiet natuurlijk volledig zijn doel voorbij.”

Zzp’ers aan de onderkant van de arbeidsmarkt

Van alle zzp’ers lopen zzp’ers die tegen een laag tarief diensten verrichten en vaak van één opdrachtgever afhankelijk zijn, het meeste risico. Van alle werkenden lopen deze zzp’ers aan de onderkant van de arbeidsmarkt het meeste risico op armoede. Daaronder kunnen bijvoorbeeld zelfstandige schoonmakers en pakketbezorgers vallen.

Van der Neut: “Naast deze groep zzp’ers zijn er groepen zzp’ers die een sterkere onderhandelingspositie hebben. Denk aan advocaten die een hoog tarief hebben en meerdere opdrachtgevers. Ik wilde kijken of je de zzp’ers aan de onderkant beter kunt beschermen zonder dat daar per se de wet voor veranderd hoeft te worden. Er is nu wel bescherming, maar het is niet altijd duidelijk wie waarvoor en waarom wordt beschermd.”

Beschermingsniveau op drie thema’s

In het onderzoek is gekeken naar beschermingsniveau aan de hand van drie thema’s: loon, aansprakelijkheid en opzegging. “Dan zie je dat het beschermingsniveau verschilt per thema en afhangt van de kwetsbaarheid van het type zzp’er op dat thema”, aldus Van der Neut. 

‘Kwetsbaarheid’ is overigens niet hetzelfde als de economische positie van de zzp’er: “Het kan bijvoorbeeld ook gaan over wie zeggenschap of invloed heeft op de werkomstandigheden of meer in het algemeen het voorkomen van ongewenste concurrentie op arbeidsvoorwaarden.”

De zzp’er aan de onderkant van de arbeidsmarkt wordt dus niet per definitie op alle thema’s beschermd, net zo goed als dat de zzp’er met een hoog tarief soms wel wordt beschermd op een bepaald thema. “Dat is een moeilijke boodschap, maar het leidt ook tot het inzicht dat de problemen en oplossingen per thema kunnen variëren.”

Bescherming kwetsbare zzp’ers

“Misschien moeten we per thema vastleggen wie kwetsbaar is”, oppert Van der Neut. “One size fits all werkt niet met zzp’ers. Dat doet namelijk geen recht aan de pluriformiteit van die groep.” 

De bescherming voor zzp’ers die er nu is, is niet duidelijk genoeg, vindt Van der Neut. De huidige wetgeving is te algemeen, waardoor het niet duidelijk is voor wie deze bedoeld is en waarvoor deze persoon wordt beschermd. “In de praktijk hakken rechters knopen door en hangt het van de situatie af wat er wordt beslist.”

Maar het helemaal dichttimmeren van de wet heeft ook risico’s, zo vertelt hij. “Het risico van de wet dichttimmeren is dat je geen maatwerk kunt leveren, en dat is met een diverse groep als zzp’ers niet handig. Ik heb in mijn proefschrift een bescheiden aanzet gedaan tot verschillende oplossingsrichtingen voor dat soort knelpunten.”