De echte lessen uit het Rekenkamerrapport over inhuur in het onderwijs

Welke conclusies kunnen we trekken uit het rapport van de Algemene Rekenkamer over de inhuur van docenten in het onderwijs? Volgens expert Mark van Assema is de belangrijkste les dat rechtstreeks inhuren van zzp’ers de goedkoopste vorm van inhuur is.

Op 24 april bracht de Algemene Rekenkamer een nieuw rapport uit over de inhuur van docenten in het onderwijs. Hierin is gefocust op de inhuurtarieven van docenten, welke verschillende inhuuropties er zijn en welke verschillen in tarieven zichtbaar zijn. De belangrijke les is dat rechtstreeks inhuren van zzp’ers de goedkoopste vorm van inhuur is.

Helder overzicht van een complex onderwerp

Ten eerste een groot compliment voor de duidelijke weergave van dit complexe onderwerp. Inhuur is vooral complex door de vele opties om PNIL, Personeel Niet In Loondienst, in te huren. Ze onderscheiden drie groepen:

Uitzendkrachten en gedetacheerden, die in basis de onderwijs cao dienen te volgen
Zzp’ers direct ingehuurd
Zzp’ers ingehuurd via een bemiddelingsbureau

De tweede vorm wordt in de inhuurwereld ook wel ‘Direct Sourcing’ genoemd, omdat er een direct contract tot stand komt tussen de opdrachtgever en de zzp’er, in feite net als bij personeel in loondienst.

Een andere complexiteit in het onderwijs is BTW, omdat onderwijsinstellingen geen BTW kunnen verrekenen. Bovenstaande eerste vorm van inhuur heeft dus als extra kostenpost de 21% BTW, daar waar zzp’ers in het onderwijs ook vrijgesteld zijn van BTW. Zo komt de Rekenkamer tot deze gemiddelde uurtarieven:

Uitzendkrachten en gedetacheerden: €95 (inclusief BTW)
Zzp’ers direct: €77 (BTW vrijgesteld)
Zzp’ers via een bureau: €88 (deels BTW vrijgesteld)

De belangrijkste les hieruit is dus dat een zzp’er rechtstreeks inhuren de goedkoopste manier van inhuur is.

“Onderwijsbestuurders worden vaak richting het duurdere detacheringstraject geduwd, omdat het Vervangingsfonds enkel vergoed wanneer er sprake is van een keurmerk die bij zzp’ers niet van toepassing is.” Jan-Willem Duim van Flexonderwijs: “

Bij deze laatste moet worden toegevoegd dat de Rekenkamer ook de bemiddelingstarieven onderzocht en op een gemiddelde uitkomt van €19,50 (met uitschieters tot €37,50), waar dan wel BTW over moet worden berekend. Dat zou betekenen dat de zzp’er via zo’n bemiddelingsbureau dus zelf veel minder overhoudt per uur, €88 – €19,50 = € 68,50, gemiddeld €8,50 minder dan als de onderwijsinstelling ze rechtstreeks zou inhuren.

Nog een les over de win-win (€11 goedkoper voor onderwijs, €8,50 meer voor zzp’er) voor beide partijen om met direct sourcing aan de slag te gaan!

Vergelijking met vast dienstverband

Het rapport start (hoofdstuk 1.3) met o.a. de conclusie “Inhuur van docent duurder dan docent in loondienst” en gebruikt daarbij dit overzicht voor een docent in salarisschaal LB trede 12:

De vergelijking met een gedetacheerde is ook makkelijker te maken dan met een zzp’er, omdat gedetacheerden in basis ook de onderwijs-cao moeten volgen en dus van hetzelfde brutoloon kunnen uitgaan.

Bij de conclusie dat inhuur duurder is, is de Rekenkamer echter de woorden ‘per uur’ vergeten toe te voegen en vergeet ze wel te laten zien dat het bijna het dubbele uurtarief is. De werkelijke les voor een boekhouder is niet zozeer wat het uurtarief is, maar wat de totale kosten per schooljaar zijn en dan wordt het plaatje essentieel anders.

Een docent in loondienst kost bij een 36-urige werkweek wel 52 weken per jaar dat tarief van €58. Een ingehuurde kracht kan tijdens de 12 weken schoolvakantie geen uren schrijven en moet dus in 40 weken dat brutoloon bij elkaar werken. Als deze docent in loondienst dus €58 x 36 x 52 = €108.576,- kost zou een inhuurkracht in 40 weken €75,40 mogen kosten om op dezelfde kostenpost per jaar uit te komen.

In dit voorbeeld van €113 bij gedetacheerden, met BTW en bureaumarge, zijn de totale kosten per schooljaar nog steeds hoger, dus duurder. Een andere rekenles is dat een zzp’er voor die functieschaal met alle extra zzp-risico’s, zoals ziekte, en kosten dus zeker hoger dan die €75,40 uit zou mogen komen!

Andere lessen uit het rapport

Zoals gezegd is het een gedegen rapport met heldere toelichtingen over de inhuurpraktijken in de onderwijssector en een aanrader voor schoolbestuurders. Zo is het inhuurpercentage in het onderwijs weliswaar in 10 jaar tijd verdubbeld, maar met 4,4% PNIL toch eigenlijk nog vrij klein als je het vergelijkt met profit sectoren waar 20%-30% inhuur niet ongewoon is.

Verder kijkt het rapport naar de redenen van deze inhuur, met zowel de negatieve redenen, als lerarentekort en hoog ziekteverzuim, als de positieve redenen, zoals een bredere blik bij andere scholen en autonomie voor de zzp’er. Het perspectief dat veel scholen nu fte-beperkingen hebben door vergrijzing en jongere docenten nog geen volledige baan kunnen bieden, ontbreekt als reden om zich te laten inhuren bij andere scholen.

Ook is onderzocht wat de verschillen tussen tarieven kan verklaren op basis van arbeidsmarktkrapte, in aantallen per vak of per regio. Vooral in dun bevolkter provincies zie je verschillen, met in Limburg en Groningen relatief veel inhuur beschikbaar, dus lagere tarieven, en in Drenthe juist weinig beschikbaarheid en dus hoge tarieven. In de grotere provincies hebben tarieven zich redelijk gestabiliseerd.

Verder wordt kritisch gekeken naar de kosten bij overname van een docent vanuit het belemmeringsverbod in de WAADI, waarbij ondanks dat verbod de overname kosten die worden gevraagd kennelijk zo weinig ‘redelijk’ zijn dat zelden tot overname wordt overgegaan.

Oplossingen voor zzp inhuur

Volgens het Rekenkamer rapport is nu ‘maar’ naar schatting 9% van de inhuur in het onderwijs zzp’er, zowel direct als via een bureau. Met de belangrijkste conclusie dat dit wel de goedkoopste vorm van inhuur is lijkt het gek dat dit percentage nog relatief laag is.

Ron Veerkamp van Voca Onderwijs: “Uit onterechte angst voor juridische gevolgen van het rechtstreeks inhuren van een zzp’er gaan veel bestuurders liever naar een bureau, ook al kost dat veel meer.”

Voor het rechtstreeks inhuren van zzp’ers zijn er ondertussen een aantal oplossingen op de markt gekomen. Dit zijn zogenaamde ‘self-service’ platformen waar scholen in een zzp-pool voor hen bekende zzp’ers juridisch correct kunnen contracteren en kunnen zoeken naar nieuwe zzp’ers. De wettelijke regels zoals voor bijvoorbeeld de DBA zijn door een eigen modelovereenkomst goedgekeurd door de Belastingdienst goed geborgd. Onder andere deze twee platformen worden nu vooral voor het PO al ingezet, maar kunnen even goed voor VO en HO worden gebruikt:

Beide zijn opgezet door zzp’ers zelf en hebben een beperkt commerciële opzet. De eerste is geheel not for profit en iedere winst die jaarlijks gemaakt wordt gaat terug naar de deelnemers. Bij de tweede wordt wel een vaste vergoeding per uur gevraagd, maar worden 49% van de aandelen uitgegeven aan de zzp’ers zelf die daarmee ook zeggenschap hebben in de visie en uitvoering.

Het gehele rapport van de Algemene Rekenkamer is hier te vinden.