Op weg naar een Leefbaar Tarief: ‘Ook freelancers verdienen een eerlijk inkomen’

“Of je nu werknemer, ondernemer of freelancer bent, je verdient een inkomen waar je fatsoenlijk van kunt leven”, zegt Paulien Osse, mede-oprichter van de WageIndicator Foundation. “Dat betekent genoeg geld voor eten, een woning, transport en gezondheid. Klinkt misschien logisch, maar dat is het nog lang niet overal ter wereld.”

WageIndicator Foundation berekent al meer dan 10 jaar wat een ‘Leefbaar Loon’ (Living Wage) is voor werknemers. Ondertussen voor meer dan 166 landen. Grote bedrijven als Unilever, IKEA en L’Oreal gebruiken de berekeningen van WageIndicator om te bepalen wat een fatsoenlijk loon is voor mensen die zij wereldwijd in dienst nemen. Zo’n 3 jaar geleden kwam er het ‘Leefbaar Inkomen’ (Living Income) bij, waarmee grote bedrijven inzicht krijgen in wat leveranciers zoals kleine familiebedrijven zoals koffieboeren minstens zouden moeten verdienen.

Er miste nog een groep: de werkenden die niet in loondienst werken. Speciaal voor hen ontwikkelde de WageIndicator Foundation het ‘Leefbaar Tarief’ (Living Tariff). Als platformexpert en lid van het WageIndicator-team werkte ik mee aan de ontwikkeling hiervan. Het concept en de bijbehorende online tool geven inzicht in minimale uurtarieven voor freelancers: van consultants en softwareontwikkelaars tot platformwerkers als maaltijdbezorgers, taxichauffeurs en online vertalers.

Zo’n concept ontwikkelen is niet eenvoudig en er waren vele WageIndictor-collega’s bij betrokken, ieder vanuit zijn eigen expertise. Tijdens een bijeenkomst in India met ruim 70 collega’s uit 45 landen maakte ik van de gelegenheid gebruik om sleutelfiguren bij de ontwikkeling van de Leefbaar Tarief-tool te interviewen. In de nieuwste aflevering van The Gig Work Podcast kom je meer te weten over de ontwikkeling en de voorwaarden om het Leefbaar Tarief wereldwijd te introduceren.

• Luister hier de volledige podcast.

‘Leefbaar loon is niet voor iedereen geschikt’

Ten eerste vertelt medeoprichter van de WageIndicator Foundation Paulien Osse het verhaal en de gedachte achter het Leefbaar Tarief. Zij vertelt dat het gebaseerd is op het Leefbaar Loon: het inkomen dat een werknemer hoort te verdienen om fatsoenlijk rond te komen. Op dit moment heeft WageIndicator een Leefbaar Loon berekend voor meer dan 166 landen. Ieder kwartaal wordt dit geüpdatet op basis van de actuele prijzen van meer dan 100 producten. Terwijl deze data eerst alleen tegen betaling te krijgen was, heeft de stichting de informatie onlangs publiek zichtbaar gemaakt. 

“We zien dat het steeds logischer wordt voor bedrijven om in gesprek te gaan over een leefbaar loon”, zegt Osse. “Onze informatievoorziening draagt daaraan bij. Maar een loon is niet voor iedereen van toepassing, bijvoorbeeld voor ondernemers.”

Inkomen voor ondernemers, Tarief voor gig-werkers

Daarom berekent WageIndicator ook een ‘Leefbaar Inkomen’ voor ondernemers. En onlangs kwam daar het Leefbaar Tarief bij, speciaal voor freelancers die ‘gigwork’ doen. Dat wil zeggen: werk op korte termijn, voor korte duur, voor verschillende klanten. Dat zijn dus werknemers die geen arbeidscontract hebben, bijvoorbeeld platformwerkers.

De basis van het Leefbaar Tarief is het Leefbaar Loon plus zaken die werkenden die niet in loondienst zijn zelf moeten betalen. Denk aan loonbelasting, premies sociale zekerheid, niet-declarabele uren en kosten om het werk te kunnen uitvoeren. Aangezien voor elk beroep en elke regio andere kosten gelden, verschilt dit tarief per situatie. “Het heeft ook te maken met type werk, kosten voor pensioen en benodigdheden zoals een fiets, laptop of computer”, legt Osse uit. “Ook niet-declarabele uren zoals wacht- en administratietijd tellen mee. Ook belangrijk om te weten: het tarief is een ondergrens. Het is het minimum om van te kunnen leven.”

• Lees ook: Leefbaar tarief in de platformeconomie: waarom krijgen platformen het niet voor elkaar?

‘Te moeilijk? Daar nam ik geen genoegen mee’

Osse begon met een eigen inventarisatie en berekening. Vervolgens sprak ze deskundigen, zoals payroll-experts en professoren. “Bijna iedereen waarschuwde me dat een Leefbaar Tarief berekenen te moeilijk was”, vertelt ze. “Maar ik had een missie, dus ik nam daar geen genoegen mee. Ik stelde een lijst samen van data die we moesten verzamelen en ging aan de slag. Eerst in Nederland, want deze markt ken ik het best.”

Met financiële hulp van de Duitse Vereniging voor Internationale Samenwerking (GIZ) en ondersteuning van internationale collega’s, lukte het om de tool te lanceren in zes landen. Nu wil WageIndicator het tarief onder de aandacht brengen bij meer internationale platformbedrijven en landen. “Ja, het was een hoop werk. Maar nu het basisconcept staat kunnen we uitbreiden. Ook dit zal tijd kosten, omdat het veel social engineering vergt. We hebben een sterk netwerk en kennis van de lokale markt nodig om echt impact te maken.”

Onderzoek naar verschillen tussen beroepen

Wat komt er allemaal kijken bij de berekening van een Leefbaar Tarief? Data-analist Nii Ashia Amanquarnor was nauw betrokken bij het project. “We hebben heel veel onderzoek gedaan naar de kostenverschillen tussen de diverse beroepen”, vertelt hij. “Een maaltijdbezorger moet bijvoorbeeld een auto en een smartphone hebben, terwijl een softwareontwikkelaar alleen een laptop nodig heeft. Verder moeten freelancers compensatie krijgen voor wachttijd, administratie-uren en verlof.”

Bovendien is het heel ongezond als je het gevoel hebt dat je altijd moet werken, benadrukt hij. “Iedere werkende heeft behoefte aan vrije tijd, weekend, vakantie. Je moet dus genoeg verdienen om je dat te veroorloven.”

Amanquarnor neemt al die factoren mee in de berekeningen. Verder zorgen hij en zijn collega’s dan de cijfers up-to-date zijn. Het is indrukwekkend hoe 300 dataverzamelaars over heel de wereld continu bijdragen aan deze enorme database. “Ieder kwartaal herberekenen we de kosten op basis van actuele data over bijvoorbeeld inflatie. Dat doen we per provincie.”

Gebruiksvriendelijke, uitgebreide tool

Hoe maak je al die data eenvoudig en snel inzichtelijk voor freelancers en hun opdrachtgevers? Data-director Daniela Ceccon weet daar alles van. “De tool moet makkelijk te gebruiken zijn en specifieke informatie geven over jouw situatie”, vertelt zij. “Een Keniaanse maaltijdbezorger met een motor krijgt bijvoorbeeld een heel andere berekening te zien dan een Nederlandse fietsbezorger.”

De tool Leefbaar Tarief leert freelancers dat ze met veel meer zaken zelf rekening moeten houden dan werknemers in loondienst

De tool leert je niet alleen wat je tarief moet zijn, maar ook hoeveel geld je moet wegzetten voor belasting, sociale zekerheid en pensioen. Daarnaast krijg je inzicht in de gemiddelde wachttijden en het aantal feest- en verlofdagen waar je rekening mee moet houden. Ceccon: “Op deze manier draagt het Leefbaar Tarief ook bij aan bewustwording. Het leert freelancers dat ze met veel meer zaken zelf rekening moeten houden dan werknemers in loondienst.”

Is jouw situatie anders, dan kun je eenvoudig getallen aanpassen in de tool. “We hebben onderzocht wat de gemiddelde wachttijd per uur is, bijvoorbeeld 10 minuten. Als je weet dat jij over het algemeen meer moet wachten, kun je dat veranderen. Ook kun je extra kosten toevoegen, bijvoorbeeld voor software, vervoer of apparatuur.”

Implementatie en collectief onderhandelen in Indonesië

De tool kan dus van toegevoegde waarde zijn voor allerlei freelancers wereldwijd. Hoe werkt de implementatie in de praktijk? Daarover spreek ik Nadia Pralitasari. Zij was nauw betrokken bij de voorbereiding en implementatie van de Leefbaar Tarief-tool in Indonesië begin dit jaar.

Zij vertelt dat veel Indonesiërs van oudsher niet in loondienst werken. “De informele markt was altijd al groot en sinds de opkomst van superapps Gojek en Grapp is werken via platformen razend populair”, zegt ze. “De Leefbaar Tarief-tool geeft werkenden binnen een paar klikken inzicht in wat ze waard zijn. Het is belangrijke informatie, maar helaas is deze kennis op dit moment nog niet voor iedereen toepasbaar.”

Je hebt namelijk onderhandelingsmacht nodig om dat hogere tarief ook echt te krijgen. “Veel gig-werkers krijgen gewoon het bedrag dat de app uitbetaalt”, legt Pralitasari uit. “Wij vinden dat het anders moet, maar lobby is onze taak niet en de overheid ziet ons niet als gesprekspartner. Wij zorgen voor informatievoorziening. Gelukkig spreken overheid en bedrijfsleven sinds kort wel met vakbonden over de situatie van gig-werkers.”

Daarom moedigt het team van WageIndicator platformwerkers aan om zich aan te sluiten bij de bonden. “We hopen dat onze informatie en de collectieve onderhandelingspositie uiteindelijk leiden tot eerlijke, leefbare tarieven.”

‘Het echte werk begint nu pas’

Wat is er nodig om de impact van het Leefbaar Tarief te vergroten? Welke lessen heeft het team geleerd? Daarover spreek ik tot slot nog eens met initiatiefnemer Osse. “Ten eerste moet je je realiseren dat het tijd kost om een goede basis te ontwikkelen”, vertelt zij. “Het vergt onderzoek, gesprekken met stakeholders en je moet heel veel testen. Maar het is zeker de moeite waard, dit kan echt leiden tot verandering.”

Freelancers en gig-werkers zijn nu eenmaal geen werknemers en vaak ook geen ondernemers die vrij kunnen onderhandelen over hun tarieven, benadrukt Osse. “Het is mijn missie om mensen stap voor stap te overtuigen van de noodzaak van een fatsoenlijk uurtarief voor iedereen. De tool is slechts een instrument, het echte werk begint pas. Het kan nog wel tien jaar duren voordat het Leefbaar Tarief een geaccepteerd en wijdverspreid concept is.”

Conclusie

Het was voor mij bijzonder om het verhaal achter het Leefbaar Tarief van een diverse groep betrokkenen te horen. Ik ben me nu nog meer bewust van de mogelijke impact van deze tool. Tegelijkertijd werd me duidelijk dat de website op zich geen verandering gaat brengen. 

Dat zou ook te makkelijk zijn. Pas als iedere betrokkene bij de situatie zijn verantwoordelijkheid neemt en erkent dat iedereen een Leefbaar Inkomen verdient, zal verandering optreden. We moeten erkennen dat het collectieve belang zwaarder weegt dan het individuele of institutionele belang. Daarom roep ik iedereen op deze verantwoordelijkheid te nemen. Ik zie uit naar de groei en de impact van deze nieuwe tool de komende jaren.