Politiek dilemma: na 9 jaar weer handhaven op schijnzelfstandigheid, of niet?

De Belastingdienst maakt zich klaar om vanaf 1 januari 2025 de regels rondom de inhuur van zzp’ers volop te handhaven. Werkgevers die zelfstandigen inhuren terwijl zij werknemers in dienst moeten nemen, lopen over vier maanden kans op boetes en naheffingen van loonbelasting en sociale premies. Ondertussen is het kabinet het eens dat er nieuwe, duidelijkere regels nodig zijn rondom de inhuur van zzp’ers. Maar die nieuwe wetgeving is nog lang niet af.

De politiek heeft een dilemma. Handhaving werd in 2016 opgeschort, omdat de regels niet duidelijk genoeg waren. Dit probleem is nog steeds niet opgelost. Moet de handhaving dus opnieuw uitgesteld worden totdat er een nieuwe wet is? Of is het tijd om kwetsbare zelfstandigen te beschermen en de bestaande wet nu eindelijk te handhaven?

Daarover organiseert de Tweede Kamer op 5 september een rondetafelgesprek met betrokken instanties en belangenbehartigers. Vervolgens moeten ministers en staatssecretarissen van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), Economische Zaken (EZ) en Financiën (Fin) tot een gemeenschappelijk standpunt komen. Een Kamerbrief daarover is in de maak. 

Zorgen en twijfels

In de tussentijd maken werkgevers, bemiddelaars en zelfstandigen zich zorgen over de hervatting van de handhaving. Het ministerie van Financiën heeft zelf een groot probleem als er plotseling een hoop professionals niet meer als zelfstandigen kunnen werken. Lees daarover meer in dit artikel. Dat geldt voor veel meer organisaties, vooral in de publieke sector en het mkb.

Er zijn twee grote problemen: veel professionals willen nadrukkelijk als zzp’er werken, ook als het volgens de regels twijfelachtig is of dat mag. Vooral het woord ‘twijfelachtig’ is hier belangrijk. Of iemand als zzp’er mag werken is niet altijd duidelijk.

Uit een onderzoek van de Algemene Rekenkamer blijkt dat het de Belastingdienst ‘ontbreekt aan een stelsel om te kunnen handhaven’. Regels zijn complex, fiscale en arbeidsrechtelijke beoordelingen lopen door elkaar heen en de fiscus heeft te weinig controleurs. Ook voor werkgevers is het ingewikkeld. Er bestaat een webmodule om te checken of je een zzp’er mag inhuren, maar die wordt weinig gebruikt en de uitkomsten zijn omstreden. Het ministerie van Financiën gebruikt deze webmodule zelf ook niet voor de interne controle op schijnzelfstandigheid.

De Vereniging Zelfstandigen Nederland (VZN), de Algemene Bond Uitzendondernemingen (ABU) en vakbond FNV delen donderdag hun visie met de Kamerleden. Zij hebben alle drie vooraf hun standpunten gedeeld in position papers.

FNV: hervat handhaving, maar doe het geleidelijk

Vakbond FNV vindt het ‘hoogst noodzakelijk’ dat het handhavingsmoratorium op schijnzelfstandigheid snel wordt opgeheven. De vakbond noemt de handhavingspauze ‘feitelijk een uitnodiging om de wet niet na te leven’.

“Het is niet de bedoeling dat evidente zelfstandigen plotseling werknemer moeten worden”, schrijft FNV. Daarom dringt de vakbond erop aan dat werkenden in elk geval geen naheffingen en boetes krijgen. Verder wil FNV dat de Belastingdienst ‘verstandig en geleidelijk’ begint met de controles. “Zorg voor een duidelijke planning en begin bij de duidelijkste en schadelijkste gevallen van schijnzelfstandigheid. Pak de bemiddelingsbureaus aan die willens en wetens geld verdienen aan schijnzelfstandigheid.”

ABU: eerste nieuwe regels, focus op lage tarieven

Uitzendbureaus en intermediairs hebben ‘weinig tot geen weerstand’ tegen de hervatting van de handhaving, staat in het visiestuk van de ABU. Ter voorbereiding op het rondetafelgesprek heeft de ABU zijn leden benaderd om inzicht te krijgen in de gevolgen van de opheffing. Ook branchevereniging voor intermediairs en brokers Bovib heeft om input van leden gevraagd.

De intermediairs vinden dat politiek en de Belastingdienst de handhaving wel ‘evenwichtig’ moet aanpakken, zodat het geen negatieve gevolgen heeft voor opdrachtgevers, intermediairs en zzp’ers. En dat betekent volgens de ABU en de Bovib dat eerst de regels moeten worden verbeterd. “Voor de rechtszekerheid en de continuïteit is duidelijkheid bittere noodzaak.”

Binnen de nieuwe regelgeving moeten zelfredzame, vrijwillige zzp’ers de ruimte krijgen, vindt de ABU. De bond noemt het ‘betreurenswaardig’ dat ondernemerschapscriteria nu geen rol spelen in de beoordeling van de arbeidsrelatie. Verder zou handhaving moeten beginnen bij onvrijwillige zzp’ers met lage tarieven. De brancheorganisatie van uitzendorganisaties maakt zich zorgen dat inspecteurs zich vooral gaan richten op ‘goed georganiseerde bedrijven en bemiddelaars, terwijl malafide bureaus en opdrachtgevers mogelijk buiten schot blijven’.

VZN: geen nieuwe wet, geen handhaving

Ook de Vereniging Zelfstandigen Nederland (VZN) ziet dat er onrust ontstaat en vindt dat ‘ongewenst’. Daarom is de vereniging tegen de opheffing van het moratorium zolang er geen nieuwe regelgeving is. Net als de ABU pleit de vereniging voor zelfstandigen ervoor om de handhaving vooral te richten op zzp’ers met lage tarieven.

VZN verwijst naar de conceptwet Verduidelijking Beoordeling Arbeidsrelaties en Rechtsvermoeden (VBAR). Een van de onderdelen van dit plan is een rechtsvermoeden van werknemerschap onder een uurtarief van 33 euro. Dat zou het richtsnoer moeten zijn voor handhaving, schrijft VZN.

“Als dat tarief de insteek is van handhaving op schijnzelfstandigheid, is daar alle begrip voor op te brengen. […] Dit schept duidelijkheid en voorkomt verdere onrust.”

Politiek verdeeld

Het rondetafelgesprek donderdag is een initiatief van politieke partijen VVD en GroenLinks-PvdA. Deze twee partijen staan tegenover elkaar als het gaat over de hervatting van handhaving. Tweede Kamerlid Thierry Aartsen (VVD) maakt zich flinke zorgen over mogelijk ongewenste effecten van het opstarten van de handhaving rond schijnzelfstandigheid. Wat hem betreft moet handhaving zich focussen op mensen die gedwongen zzp’er zijn, zei hij in de podcast ZiPtalk. 

Selectief handhaven, dat is raar (Patijn, PvdA)

Mariëtte Patijn (GroenLinks-PvdA) wil juist dat de handhaving zo snel mogelijk weer begint. Wat haar betreft had de handhaving nooit opgeschort mogen worden. “Het is simpel: als er een wet is, moet je je eraan houden,” zegt ze tegen ZiPconomy. “Als Tweede Kamer hebben wij de verantwoordelijkheid om te zorgen voor goede wetgeving. Als een wet niet klopt, dan moeten we hem aanpassen. In dit geval kunnen we twee dingen doen: handhaven of het hele arbeidsrecht en sociale zekerheidsstelsel aanpassen. Selectief handhaven, dat is raar.”

Aartsen vindt het een goed idee om te werken met een rechtsvermoeden bij een laag tarief, Patijn niet. Aartsen: “Als je gedwongen zzp’er bent en je verdient minder dan 33 euro per uur, dan kun je naar je werkgever stappen en zeggen: ‘Kijk eens, op basis van dit rechtsvermoeden ben ik werknemer, ik eis een contract bij u op’. Fantastisch. […] De VVD zal het van harte steunen.”

Patijn noemt dit een ‘schijnoplossing’. “Dit gaat helemaal niets doen; schijnzelfstandigen gaan hier geen gebruik van maken. Denk maar aan de 18-jarige buitenlandse student die nu wel kan werken als zzp’er, maar niet in loondienst. De werkgever hoeft geen premies te betalen en de werkende heeft nauwelijks bescherming. Maar als deze student een dienstverband claimt, kan hij simpelweg niet meer werken.”

Volg het politiek nieuws op ZiPconomy

ZiPconomy doet donderdag verslag van het rondetafelgesprek over het opheffen van het handhavingsmoratorium. Dit is een voorbereiding op 12 september. Dan praat de Kamercommissie Sociale Zaken en Werkgelegenheid met de nieuwe minister Van Hijum over het zzp-beleid.