De negatieve inkomstenbelasting

Afgelopen week schreef ik een stuk over het basisinkomen. Een analyse van wat het nu is en alle voor- en tegenargumenten en wat er over die argumenten te zeggen is.

Eén van de opmerkingen die ik kreeg ging over de negatieve inkomstenbelasting. Veel mensen voelen daar mee voor, want het geeft een beter gevoel. Daarom wil ik deze optie ook bekijken en daar, op eenzelfde manier, voor- en tegenargumenten voor neerzetten (en ontkrachten).

De negatieve inkomstenbelasting, wat is dat dan?

In de intermediair legt Harald Achterhuis het als volgt uit.

De Negatieve Inkomstenbelasting is een progressieve inkomstenbelasting waarbij mensen beneden een bepaald inkomensniveau overheidshulp krijgen in plaats van belasting moeten betalen. Deze negatieve belasting zou voor iedereen gelden en alle andere overheidshulp, die zich meestal richt op een specifieke inkomensgroep, zou worden afgeschaft.

Er staat ook een mooi rekenvoorbeeld bij dat men geleend heeft van een goede bekende van me: Ronald Mulder.

Dus stel dat de belastingvrije som € 2000 per maand is en het belastingtarief 50%. Wie precies € 2000 verdient betaalt nul belasting en houdt netto € 2000 over. Ga je € 3000 verdienen, dan betaal je over het verschil, dat is € 1000, 50% belasting: je betaalt € 500 belasting en houdt netto € 2500 over. Zakt je bruto-inkomen naar € 1000, dat is € 1000 onder de belastingvrije som, dan krijg je 50% van het verschil en komt je netto-inkomen dus op € 1500. Het minimum-inkomen in dit voorbeeld is € 1000 per maand: als je helemaal niets weet te verdienen krijg je van de belastingdienst 50% maal € 2000 uitbetaald.

Hee, maar dat is interessant. Want als je dus niets doet, krijg je 50% van 2.000 euro  = 1.000  euro in dit voorbeeld. Dat is dus een… basisinkomen!

Zoals Ronald ook tot de conclusie komt: het is maar hoe je het verhaal vertelt. Blijkbaar voelt men veel voor een negatieve inkomstenbelasting. Dat bekt veel beter. Maar in de praktijk is het dus hetzelfde.

Je zou kunnen stellen dat het enige verschil is dat je het basisinkomen kwijt bent als je teveel gaat verdienen. Dan betaal je enkel nog belasting. Dat klopt. Alleen kan je natuurlijk het systeem (op basis van de percentages) precies zo inrichten dat je altijd hetzelfde over blijft houden. Een nadeel hiervan is dat het systeem iets meer administratieve lasten met zich mee zal brengen. Je moet namelijk (eigenlijk maandelijks) je inkomen doorgeven aan de belastingdienst die al dan niet moet uitkeren. Terwijl bij een basisinkomen iedereen het geld krijgt, en je achteraf kan controleren hoeveel belasting iemand had moeten betalen (net als nu). Minder verschillen in uitbetaling zijn (veel) minder kosten.

Een tweede variant

Of moeten we een tweede variant nemen? Iets waarbij alleen werkenden een negatieve inkomstenbelasting hebben en niet werkenden dus nog gewoon een uitkering zoals die nu bestaan?

Dat heeft voor- en nadelen:

• Je kan niet zomaar lui achterover zitten;
• Je kan niet zomaar mantelzorg bieden, want dan zit je lui achterover;
• Er blijft een noodzaak voor verschillende regels voor verschillende groepen;
• Er blijft een noodzaak voor controle, met alle kosten van dien;
• Er blijft een potentieel gat tussen niets doen en werken.

Vooral dat potentiële gat is nu een groot probleem. Het is vaak lucratiever om niets te doen dan om te gaan werken. Niet alleen in Nederland, ook in de VS. Onderstaande grafiek komt uit de Huffington Post.

Een alleenstaande moeder moet dus ridicuul veel verdienen (dit is overigens per staat verschillend, dit is Penssylvania) om er iets aan over te houden.

Een negatieve inkomstenbelasting zonder het afschaffen van de andere regelingen is dus zinloos. Het enige dat dat tot gevolg zal hebben is dat het minimumloon afgeschaft wordt en niemand zich daar druk over maakt, omdat de staat het compenseert. Het zal dus leiden tot een groter deel van de winsten naar het bedrijfsleven, hun aandeelhouders en de 1%. 

Een derde variant

Je krijgt alleen een negatieve inkomstenbelasting als je werk hebt en anders is er niets. Geen sociaal vangnet voor de mensen die kunnen werken. Laten we een uitzondering dus maken voor de gepensioneerden en de gehandicapten.

Verder moeten we dus dan naar 100% werk. Dat klinkt me in de oren als Russisch communisme. Dat was niet zo’n heel geslaagd experiment volgens mij.

Of we moeten dus de definitie van werk vervangen. Mantelzorg is nu geen werk. Een vreemde voor je moeder of kind laten zorgen wel. Maar waar trekken we die grens dan? Visser is een beroep, vissen ook? Wielrenner is een beroep, fietsen ook?

Het lijkt me ook geen haalbare kaart.

Conclusie

Ik denk dat de theorie van de negatieve inkomstenbelasting een geweldige is. Het is net het basisinkomen, maar blijkbaar zo geframed dat het ineens acceptabel is!

Bij het basisinkomen heeft iedereen een minimum en betaal je een belasting over elke euro die je meer verdient door werk. Het enige verschil is dat bij de negatieve inkomstenbelasting per definitie een vlaktax hoort volgens mij en ik bij een basisinkomen eerder een progressieve belasting zou willen zien (25% over de eerste X euro en 50% boven 10.000 per maand of zo).