Individueel versus Collectiviteit. Uitdagingen voor de toekomst van zzp’ers.

´In 2020 zullen er in Nederland waarschijnlijk 2 miljoen zzp´ers zijn. De grootste zorg hierbij ligt niet bij de zzp´ers, maar bij de werknemers in vaste dienst. Veel werk is al aan het verdwijnen: managementlagen worden op dit moment uit organisaties gesneden. Bankmedewerkers staan met tienduizenden op straat, omdat hun werk geautomatiseerd is. Deze mensen zullen opnieuw moeten uitvinden waar hun kracht ligt en van welke betekenis zij kunnen zijn voor de maatschappij. Hoe zij als zzp´er zelfstandig in staat zijn om een inkomen te genereren. Een stap die veel zzp´ers al hebben gezet.´

Aan het woord is Prof. dr. Leo Witvliet van Business Universiteit Nyenrode, tijdens de Grande Finale van het regionale zzp-project Pr8werk op 30 november 2015. Tijdens deze bijeenkomst werd hij geflankeerd door Denis Maessen, voorzitter van zzp-belangenbehartiger PZO en Dr. Michiel Scheffer, Gedeputeerde Onderwijs, Economie en Arbeidsmarkt van de provincie Gelderland.

Leo Witvliet deelde bij de Grande Finale de meest recente inzichten over zzp´ers. Volgens hem is er een spanning ontstaan op het niveau van waarden: die van individualisme en die van collectiviteit. Op beiden wordt op dit moment een beroep gedaan en dat past niet in de manier van denken en handelen die we tot nu toe gewend waren.

Ook Denis Maessen ervaart aan de onderhandelingstafels van de overheid hoe de oude indeling van werknemers vs. werkgevers een restant is van een achterhaald systeem, waarvoor de contouren van een alternatief zich nog moeten aftekenen.

Zzp’ers: divers beeld

Uit resultaten van recent onderzoek van KIZO, het Kennis Instituut Zelfstandig Ondernemerschap, blijkt dat:

1. 20 % van de zzp´ers zichzelf prima redt en voldoende tot goed inkomsten heeft.
2. 37,1 % van de zzp´ers gebruikt netwerken om opdrachten te verkrijgen en te professionaliseren.
3. 35 % heeft structureel begeleiding nodig, een structuur waarbinnen werk binnenkomt en opleiding geregeld (cooperatie, bemiddelingsbureau).
4. 7,2 % van de zzp´ers redt het niet. (Bron KIZO 2015)

Op beleidsniveau vraagt dit om andere interventies dan de nu gangbare. Het is geen wonder dat de VVD en de PvdA er samen wat betreft de zzp´ers nog niet uit zijn gekomen. Het is geen of-of, maar en-en.

De succesvolle zzp´ers

De eerste groep zzp´ers lijkt zich prima te redden. Zij vragen om beleid met ruimte voor ondernemerschap. De kanttekening moet hierbij wel gemaakt  dat slechts 20 procent van de ondervraagde Amsterdamse ZZP´ers ´de potentie heeft tot het ontwikkelen van ondernemerschap´. De meeste zzp´ers blijken zelfstandige professionals te zijn, die bij verschillende werkgevers hun opdrachten uitvoeren.

De netwerkers: krachtiger collectief naar buiten

Voor de andere groepen geldt dat zij meer ondersteuning en begeleiding nodig hebben. Wat betreft de tweede groep, de netwerkers, ziet hij dat dit vooral mensen tussen de 40 en 50 jaar zijn. De effectiviteit van hun netwerken staat volgens Witvliet nog in de kinderschoenen. Hier ligt een uitdaging om veel meer samen te werken en elkaars netwerken te benutten en ook om als collectief krachtig naar buiten te treden.

Groep 3 en 4: Behoefte aan ondersteuning blijft

Waar de UWV vroeger werkcoaches had en de zzp´ers een half jaar de gelegenheid om voor zichzelf te beginnen met behoud van uitkering, heeft de bezuinigingdrift deze faciliteiten behoorlijk uitgekleed. Er blijkt toch er behoefte aan te blijven bestaan. Dit geldt zowel voor de zzp´ers die niet goed zijn in netwerken en/of administratie. Hier kunnen coöperaties of gildes meerwaarde hebben.

Maar zorgwekkend is de kleine groep (7,1%) die momenteel aan het verzuipen is, omdat ze diep in de schulden en-of sociale problemen verkeert. Je werk is tegenwoordig je identiteit. Het kan zwaar vallen deze te verliezen. Witvliet noemt Paul Verhaeghe die hier het boek ‘Identiteit’ heeft geschreven.

Een leven lang leren

We zullen volgens Witvliet moeten wennen aan het idee dat we niet langer dan 5 tot 7 jaar hetzelfde werk zullen doen. Bij te blijven over de ontwikkelingen in je vakgebied of andere vakgebieden waar je iets kunt toevoegen is een must. De meeste 50-plussers van nu zijn echter te weinig social media- en internetvaardig om zich deze informatie en kennis toe te eigenen.

Toegankelijkheid tot actuele kennis is een aandachtspunt en of dit een verantwoordelijkheid is van de overheid of van de zzp´er, daarover waren Witvliet en Scheffer het niet eens. Volgens Michiel Scheffer vraagt iedere branche om een eigen schaal. ´Als je in de textiel zit, ligt je focus en netwerk Azië. Dat kunnen we regionaal niet faciliteren. Wel kun je je aansluiten bijv. bij een Gelderse Handelsmissie naar China´, aldus Scheffer. De toegankelijkheid van regionale opleidingen voor zzp´ers om bij te scholen is ook voor de provincie Gelderland een wenkend perspectief.

Dit was een verslag van de laatste bijeenkomst van het project Pr8werk. Alle presentaties en het online boekje over het project, dat gaat over werken als zzp´er voor de gemeenten, de zorg en duurzame ondernemers, zijn terug te vinden op www.pr8werk.nl. In het eerste kwartaal van 2016 zal de laatste publicatie die voortkomt uit Pr8werk verschijnen: de Duurzame ZZP´er en de Duurzame Opdrachtgever, over duurzaam samenwerken in de flexibele schil, door Otto Willemsen en Lilian Boonstra.