Tijd van pleisters plakken voor hervorming arbeidsmarkt is voorbij

Vorige week publiceerde het Centraal Planbureau een rapport met voorstellen om de groei van flexibele arbeid te reguleren. In diezelfde week beleefde de wet DBA (Deregulering Beoordeling Arbeidsrelatie) een voortijdig einde. Binnen 24 uur was er het bewijs dat de eerste beleidsrichting uit het CPB-rapport, strengere regels voor flexibele arbeid, alleen niet werkt. Het maakt duidelijk dat, als het om de arbeidsmarkt gaat, er een gapend gat zit tussen wet, wens en werkelijkheid. De arbeidsmarkt laat zich moeilijk leiden door regels maar des te meer door economische omstandigheden en vooral structurele veranderingen.

We staat qua nieuwe wetgeving met de rug naar de toekomst

We worstelen met die veranderingen en qua nieuwe regelgeving staan we met de rug naar de toekomst. Onze arbeidsmarkt is niet klaar voor de dynamiek en diversiteit die ontstaan is als gevolg van digitalisering en flexibilisering. We willen liever niet langer werken en zijn niet ingespeeld op meerdere loopbanen. We zijn huiverig voor werken via platforms, terwijl volgens onderzoeks- en adviesorganisatie TNO meer dan één miljoen mensen via zo’n platform inkomen uit arbeid haalt. We zien dat werk steeds vaker in taken wordt opgeknipt en 800.000 mensen daardoor meerdere kleine banen combineren. We accepteren moeizaam dat werkenden steeds vaker de regie over hun loopbaan moeten én willen nemen en dat het aantal zelfstandigen is gegroeid tot boven de 1 miljoen. De wereld van werk verandert.

Fundamentele veranderingen vragen om een fundamentele hervorming van de arbeidsmarkt. Die is broodnodig omdat de arbeidsmarkt steeds verder uit balans raakt. Er is een groeiend aantal flexibele banen met te weinig doorstroom. Tweedeling dreigt en zet het sociale stelsel onder druk. De door velen gekoesterde vaste baan is als gevolg van torenhoge risico’s onbereikbaar geworden. Een leven lang leren is al een leven lang een veelgeprezen ideaal. Werken is een exclusieve topsport geworden, aldus het Sociaal en Cultureel Planbureau. We tellen meer dan 10 miljoen banen maar meer dan 1,5 miljoen mensen doen niet mee.

Voorwaar een uitdagende agenda voor de politiek. Het vergt een aanpak die verder gaat dan sleutelen aan de Wet Werk en Zekerheid (WWZ) of de Wet DBA. Daar gaan we het niet mee redden. De fundamentele veranderingen hebben ervoor gezorgd dat de arbeidsmarkt en ons sociale stelsel volledig uit elkaar zijn gegroeid. Bovendien, zo blijkt uit het recente CPB-rapport, draagt de wet- en regelgeving bij aan de groeiende tweedeling op de arbeidsmarkt.

Neem de diversiteit van arbeidsrelaties als uitgangspunt voor de hervorming

Waar te beginnen om de arbeidsmarkt te hervormen? Ik benoem vijf uitgangspunten voor een toekomstbestendige arbeidsmarkt.

Allereerst: neem de diversiteit van arbeidsrelaties als uitgangspunt voor de hervorming. Die laat zich niet remmen. Dat betekent afscheid nemen van de vaste baan, de historische sectorindeling en de traditionele werkgever-werknemer relatie als norm. Daaruit vloeit logischerwijze het tweede uitgangspunt voort. Neem de werkende als basis voor wet- en regelgeving en voor de vernieuwing van het sociale stelsel. Daarbij hoort een eigen plek voor de zzp’er, niet als afwijking van de werknemer. Het derde uitgangspunt draait om een gelijk speelveld voor alle werkenden. Want er zijn zzp’ers die méér bescherming en werknemers die minder bescherming nodig hebben. Wat te denken van een pensioenplicht voor alle werkenden tot bijvoorbeeld € 40.000? Daarboven is iedere werkende vrij zich aanvullend te verzekeren. Zo’n zelfde uitgangspunt kan gelden voor inkomensderving bij ziekte en arbeidsongeschiktheid.

Hervormen moet vooral gaan om ‘meer werk voor meer mensen.

Ten vierde moeten we werk- en inkomenszekerheid opnieuw uitvinden. Die zekerheid moeten we niet zoeken in de contractvorm maar in het ‘kennen en kunnen’ van werkenden met vanaf dag één spaarbudgetten voor opleiden en voor alle werkenden toegang tot hypotheken op basis van gevalideerde toekomstige inzetbaarheid.

Ten slotte het belangrijkste uitgangspunt. Hervormen moet vooral gaan om ‘meer werk voor meer mensen’. Daarvoor is het nodig dat we het vaste contract ontdoen van te hoge risico’s en werk voor werkgevers en werknemers weer lonend maken door forse lastenreductie, met name rond het wettelijk minimumloon. De tijd van pleisters plakken voor de hervorming van de arbeidsmarkt is definitief voorbij.