Het VVD/CDA/D66/GroenLinks regeerakkoord over vijf zzp-dossiers. Een voorspelling.

Een boeiende campagne achter de rug. Een versplinterd politiek landschap.

In de campagne speelde de arbeidsmarkt en meer in het bijzonder de zzp-issues geen bijzonder grote rol. In de nu volgende formatie zal dat anders zijn. Er liggen harde noten om te kraken.

Dat de formatie ingewikkeld gaat worden, lijkt een open deur. Dat er één ‘overwinnaarscoalitie’ uitspringt, met VVD, CDA, D66 en GroenLinks, maakt het mogelijk wat makkelijker. Met mogelijk de ChristenUnie als alternatief.

Ideologisch liggen deze vier partijen met betrekking tot de zzp-dossiers aardig uit elkaar. Toch lijken er ook wel mogelijkheden om bij elkaar te komen.

Mogelijk coalitieakkoord VVD, CDA, D66, GroenLinks?

Wanneer we naar de grote lijnen kijken van de uitspraken en partijprogramma’s van deze vier partijen in relatie tot de zzp-dossiers, dan valt wat mij betreft vooral die van het CDA op. In tegenstelling tot de liberale standpunten van VVD en D66 maakt het CDA zich veel meer zorgen over de zzp-markt. Buma had het er in de campagne een paar keer over dat volgens hem een groot deel van de zzp’ers dat gedwongen is. Van deze vier partijen gaat het CDA het verst in het gedachtegoed dat er hervormingen moeten komen om de kwetsbare zzp’er te beschermen.

Net als het CDA wil GroenLinks dat er een einde komt aan de ‘doorgeschoten flexibilisering’. Ook D66 zit, met andere bewoordingen, op dat spoor. Al legt D66 daarbij een grote nadruk op juist het terugdringen van flexibilisering via arbeidscontracten.

Wanneer we de verschillende zzp-dossiers langslopen, dan lijken die verschillen misschien toch minder groot dan het lijkt.

Akkoord 1: Geen aanpassingen rond zzp-pensioen

Om maar met het makkelijkste dossier te beginnen: het pensioen. Het CDA vindt dat alleen zelfstandigen die voldoende sparen voor hun pensioen een volledige zelfstandigenaftrek kunnen krijgen. In dat standpunt staat het CDA alleen, ook buiten deze virtuele coalitie. Juist in het opbouwen van financiële voorzieningen voor de toekomst zijn er zo veel variaties denkbaar, dat dit hele idee in de praktijk tamelijk onuitvoerbaar lijkt. Daarbij is het ook de vraag of het CDA voldoende nagedacht heeft over het feit dat de zelfstandigenaftrek ook gaat naar andere zelfstandigen dan zzp’ers. De weerstand tegen deze indirecte verplichting om pensioen op te bouwen stuit overigens op grote weerstand onder de zzp’ers zelf, zo blijkt uit het zzpkieskompas.

Mijn verwachting is dat we van dit plan van het CDA niet al te veel meer zullen horen.

Een bredere hervorming van de pensioenen voor iedereen ligt eerder voor de hand.

Akkoord 2: Gedeeltelijke koppeling arbeids-ongeschiktheidsverzekering en zelfstandigenaftrek

Over de AOV zal de discussie wel wat langer lopen. Hier botsen de liberale ideeën van VVD + D66 (geen verplichte verzekering) met die van het CDA en GroenLinks (wel een verplichting).

GroenLinks wil een ‘gratis’ AOV uitkering voor zelfstandigen die arbeidsongeschikt worden. Dat kost zo’n 1,2 miljard per jaar wat GroenLinks wil financieren door afschaffing van de MKB-vrijstelling. Mede omdat die MKB vrijstelling ook naar niet-zzp’ers gaat, lijkt me dit hele idee politiek onhaalbaar. Althans zeker in deze coalitie-samenstelling.

Het CDA wil een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen. Iets wat in de ons omringende landen als België en de UK overigens ook zo is.  Opvallend is dat het CDA dit wil beperken tot een uitkering van twee jaar. Dat terwijl de grootste maatschappelijke zorg eerder ligt bij juist de groep die langdurig, zo niet, definitief arbeidsongeschikt wordt. Het CDA lanceerde dit hele idee overigens in combinatie met het beperken van de doorbetaling bij ziekte voor werkgevers.

D66 wil zelfstandigen ‘verleiden’ om zich te verzekeren, door het openstellen van de overigens niet erg impopulaire WIA van het UWV.

De VVD gaf vorige week – op het eerste gezicht wat verrassend – alvast een opening in dit dossier. Erik Ziengs zei dat de VVD wel wat voelt voor het ‘oormerken’ van de zelfstandigenaftrek, zoals het CDA dat wil bij het pensioen. De zelfstandigenaftrek moet zo dan (deels) besteed worden aan een verzekering.

Dat klinkt dan als geen rechtstreekse verplichting. Naast dat het een handreiking richting het CDA is, dient dat ‘oormerken’ gelijk een paar andere doelen voor de VVD.

Ziengs wil dat oormerken vooral doen bij startende zelfstandigen totdat ‘ze een bepaald inkomen hebben verkregen’.  Dat is verbloemend taalgebruik. Ziengs wil daarmee waarschijnlijk vooral een drempel opwerpen voor nieuwe zelfstandigen die werken in marktsegmenten met lage tarieven. Die concurreren vanwege het belastingverschil met name met het kleinere MKB, waar Ziengs zich hard voor maakt. Die drempel past ook bij de wens van met name het CDA en GroenLinks om de groei van het aantal zzp’ers, juist in dit meer kwetsbare marktsegment, tegen te gaan. Het zo verder afremmen van de groei van het aantal zzp’ers haalt wat druk weg op hervormingen rond de huidige zzp’ers, dat plezierig is voor D66. En bij D66 maken ze zich ook wel zorgen over het AOV dossier, want met ‘verleiden’, zoals ze willen, gaan zzp’ers zich niet meer verzekeren.

Kortom: dit vergt nog al wat gepuzzel rond uitvoerbaarheid en precieze bedragen. Maar er ligt een mogelijk compromis over de koppeling tussen zelfstandigenaftrek en besteding aan een AOV – althans voor sommige groepen.

Akkoord 3: Geen verdere hervorming zelfstandigenaftrek

“People should have choices over their employment status but those choices should not be driven by differences in tax treatment”. Dat zei de Britse Conservatieve minister van Financiën eerder deze week.  Een standpunt dat ook veel adviesorganen in Nederland innemen en met een groeiend politiek draagvlak. Al wordt dat niet altijd even hard op gezegd. Aanpassen van de zelfstandigenaftrek is verre van populair onder de zelfstandigen zelf.

CDA wil, zoals gezegd, de zelfstandigenaftrek afhankelijk maken van besteding aan pensioen (onhaalbaar). GroenLinks wil de MKB vrijstelling afschaffen (onhaalbaar). D66 wil het fiscale gat tussen zelfstandigen en werknemers verkleinen door een gelijksoortige aftrek voor werknemers te introduceren, wat sympathiek klinkt.

Het hervormen van de zelfstandigenaftrek is zeer ingewikkeld, omdat hij ook naar groepen gaat (bijvoorbeeld kleine winkeliers) voor wie de aftrek onomstreden lijkt.

De opening die de VVD maakt om voor groepen zelfstandigen de aftrek te oormerken geeft wat politieke ruimte om de lastige discussie over hervorming van de zelfstandigenaftrek wat uit te stellen.

Akkoord 4. Collectief onderhandelen over minimumtarief wordt mogelijk

Een minimumtarief past niet bij de vrije marktwerking van zelfstandig ondernemers, zo wordt als snel geroepen.

Alleen de PvdA had hierover een punt opgenomen in haar programma. De PvdA wil dat het in sommige sectoren, waar zelfstandigen een kwetsbare onderhandelingspositie hebben, mogelijk moet worden dat zelfstandigen collectief over een tarief kunnen onderhandelen. Achter de schermen zoeken ook andere partijen wel naar mogelijkheden om ergens een bodem te leggen in de soms wel erg lage tarieven in sommige sectoren.

Uit de meningen van alle invullers van het zzpkieskompas, blijkt dat er een opvallend groot draagvlak is onder zelfstandigen voor collectief onderhandelen in kwetsbare sectoren. Meer dan drie keer zo veel zelfstandigen zijn het daar meer mee ‘eens’ dan ‘oneens’.

Een algemeen minimumtarief zal er niet komen, maar mogelijk wel een aanpassing van de mededingingsregels zodat die sectorale afspraken mogelijk worden. Een gebaar om wat te doen richting die kwetsbare sectoren  en – belangrijk voor vooral de VVD en D66 – er zo voor te zorgen dat het maken van afspraken voor minimumtarieven buiten het bereik de vakbonden blijft.

Akkoord 5: Interim oplossing Wet DBA.

Last, but not least: het hete hangijzer van de Wet DBA.

De heren en dames politici zijn zich een ongeluk geschrokken over de – voor hen – onverwacht grote – en grotendeels ongewenste – impact die de Wet DBA heeft op de markt voor zelfstandigen. Die schrik heeft ze ook weerhouden tot het innemen van al te forse standpunten over de Wet DBA in de campagne.

D66 wil een snelle invoering van een zelfstandigenverklaring, wat volgens critici niet veel meer is dan een variant op de VAR. De VVD houdt de kaarten op de borst en wil eerst horen wat de uitkomsten zijn van een ambtelijke adviescommissie. CDA zit op het (volgens sommige dode) spoor van aanpassing van het arbeidsrecht; een aanpassing die jaren zal gaat duren. GroenLinks heeft zich in de Wet DBA debatten het afgelopen jaar niet laten zien en zegt er in haar programma ook niets over de Wet DBA.

“Zzp’ers die daar bewust voor hebben gekozen, mogen niet de dupe worden van de Wet DBA”, zei Linda Voortman wel in een video interview bij zzpkiest.nu. Dat geeft wellicht wat richting in een oplossing, omdat een dergelijke ‘wilsverklaring’ – belangrijk element in de Belgische zelfstandigenverklaring – naar de oren van de VVD en D66 zal zijn.

Zo’n verklaring in combinatie met elementen uit het advies van Prof Boot over de Wet DBA (bijvoorbeeld tijdelijk toch werken met een tariefgrens en mogelijk beperken van lengte tarief) geeft mogelijk tijdelijk wat lucht voor dat deel van de markt dat ongewild – althans zo zullen deze vier partijen het toch wel zien – onterecht door de Wet DBA wordt getroffen.

Daarna op zoek naar een structurele oplossing voor het tegengaan van schijnconstructies. Waarbij door het oormerken van de zelfstandigenaftrek (zie boven), een aantrekkende arbeidsmarkt (minder gedwongen zelfstandigen) en het verlagen van drempels om personeel in loondienst te nemen (via aanpassing WWZ, aanpassing doorbetaling bij ziektes, wat vast in het regeerakkoord komt) de hele urgentie rond het tegengaan van schijnconstructies wel eens als sneeuw voor de zon kan verdwijnen.

Toch de ChristenUnie?

Ondanks een wel heel krappe meerderheid zou de ChristenUnie de plek van GroenLinks kunnen overnemen. Rond de zzp-dossiers zal dat beperkt invloed hebben. Carola Schouten (CU) zit wel wat dieper (en beter) in die dossiers dan GroenLinks. Schouten pleit o.a. voor een snelle herinvoering van de VAR. Verder is de CU, net als het CDA (en GroenLinks) voor een verplichte AOV. Ook de ChristenUnie wil de fiscale verschillen tussen vaste medewerkers en zzp’ers verkleinen, maar  – net als D66 – vooral via aanpassing belastingen werknemers en niet zelfstandigen.