Donkere wolken boven het Dynamisch Aankoopsysteem?

Recent kwam het nieuws naar buiten dat de Rijksauditdienst (voorheen de Rijksaccountantsdienst) de inkoop van de Nederlandse politie ‘onrechtmatig’ had verklaard. De politieorganisatie laat de inhuur van zijn personeel sinds 2016 verlopen via de procedure van een Dynamisch Aankoopsysteem (DAS), maar de rijksauditors zeggen nu dat dat wettelijk niet mag.

Het jaarlijkse Pianoo-congres

Toevallig vond in dezelfde week het jaarlijkse congres plaats van Pianoo, het EZ-onderdeel dat belast is met voorlichting over zaken als inkoop en aanbesteden. Op het jaarlijkse Pianoo-congres komen altijd veel overheidsinkopers af, die daar de laatste ontwikkelingen en ervaringen met elkaar delen.

Lust of last?

Mark Bassie, oprichter van het Comité van Verontruste Marktplaatsgebruikers, was ook gevraagd om op dat congres aanwezig te zijn. Samen met de ABU verzorgde hij een werkatelier met de titel: ‘Het DAS voor inhuur, last of lust?’ Vanzelfsprekend, zegt hij, ‘was het daarbij onze bedoeling om het kritische geluid te laten horen van leveranciers en zzp’ers, waar het gaat om DAS’sen. Dit in een poging om in nieuwe systemen meer rekening te houden met hun belangen en behoeften.’

In strijd met de wet, of niet?

Maar tegen Bassies verwachting in gingen de aanwezige overheidsjuristen helemaal niet met elkaar in discussie over hoe de DAS’sen te verbeteren. ‘Nee, het debat ging er vooral over of een DAS nu wel of niet in strijd is met de Aanbestedingswet.’

Mag een klikgesprek?

De meningen liepen daarbij nogal uiteen, vertelt hij. Zo is volgens sommigen het probleem ‘slechts’ dat de Aanbestedingswet voorschrijft dat een aanbestedingsprocedure geheel digitaal moet verlopen. Onderdeel van zo’n procedure is nu vaak een zogenoemd ‘klikgesprek’. Daarbij nodigt de inhurende manager een paar van de mensen met de beste cv’s uit om te kijken of het voldoende klikt met deze kandidaat en wie het beste in de organisatie past.

Elkaar ontmoeten voor de gunning: dat mag toch?

Volgens de accountants is zo’n gesprek echter in strijd met de wet. Opvallend, zegt Bassie, ‘want iedere leverancier die wij spreken, vindt het de normaalste zaak van de wereld als opdrachtgever en kandidaat elkaar ontmoeten voordat een opdracht wordt gegund. Is dit niet standaard bij elke sollicitatie en opdracht?’

Gesprek moet objectiever en transparanter

Maar de Commissie van Aanbestedingsexperts heeft wel al in een aantal klachtprocedures te kennen gegeven dat van hen het karakter van zo’n gesprek vooraf objectiever en transparanter moet worden gemaakt. De accountants van het rijk gaan nu dus een stap verder en willen dit onderdeel verbieden.

Bassie: ‘Dit roept bij sommigen als reactie op dat een gesprek via software als Skype of Facetime dan wel is toegestaan. Dat is immers digitaal. Hiermee zou het probleem ook zijn opgelost.’

Plakband en printpapier, geen personeel

Maar er waren ook juristen die principiëler kijken naar de DAS, zegt hij. Tenminste: als die wordt gebruikt voor de inhuur van professionals. ‘Deze juristen zeggen dat een DAS alleen een procedure kan zijn voor ‘gangbare producten en diensten’. Dat zijn dus diensten of producten die in hoge mate op elkaar lijken, makkelijk toegankelijk zijn, als het ware op de plank liggen en snel kunnen worden besteld. Zeg maar: producten van het type plakband en printpapier.’

De inhuur van professionals hoort daar volgens deze juristen absoluut niet bij. Elke keer wordt immers een unieke kandidaat gezocht, en de meeste leveranciers zullen géén geschikte kandidaat kunnen leveren.

Ook het vraagstuk van proportionaliteit komt snel op tafel bij deze groep. Bassie: ‘Is het niet overvragen als overheid als je duizenden leveranciers gaat vragen om een aanbieding te doen voor één kandidaat voor een opdracht van gemiddeld 6 maanden?’

Allemaal vragen en geen antwoorden

Allemaal vragen en geen antwoorden. De onzekerheid die er nu is ontstaan is ook terug te lezen in de Handreiking over het DAS, die Pianoo op 1 juni heeft gepubliceerd voor de aanbestedende diensten. ‘Hierin zijn de nodige waarschuwingen opgenomen, waarbij Pianoo ervoor waakt om een duidelijk standpunt in te nemen wat wel en niet mag’, stelt Bassie.

Het is dus afwachten wat er nu gaat gebeuren. ‘Als de Politie haar DAS gewoon blijft gebruiken (misschien met een online in plaats van face-to-face ‘klik-gesprek’) en er gebeurt verder niets, dan groeit het aantal DAS’sen in Nederland (nu bijna 130) vermoedelijk verder door’, verwacht hij.

Maar als de Rijksoverheid of de Landsadvocaat met een duidelijk statement komt over de toelaatbaarheid van een DAS voor inhuur? ‘Dan kan het ook snel afgelopen zijn met de huidige DAS’sen. Welke decentrale overheid kan het zich immers veroorloven om te werken met een foute procedure?’

Leveranciers naar de rechter?

Tenslotte is het volgens Bassie ook niet uit te sluiten dat er nu – voor het eerst – leveranciers naar de rechter stappen om als benadeelde partij een DAS-procedure voor inhuur onrechtmatig te laten verklaren. Dan kan het overigens nog wel een stuk langer duren voordat er duidelijkheid is.

ZZP’ers hoeven hier niet blij mee te zijn

En leveranciers en zzp’ers, moeten die nu blij zijn met al deze onzekerheid? ‘In mijn ogen niet, want zij zijn vooral gebaat bij procedures en systemen die meer rekening houden met hun informatiebehoeften, met hun behoefte aan transparantie, zeker ook als de eigen aanbieding is afgewezen. Daar valt nog heel veel te verbeteren.

Het zou jammer zijn als de broodnodige ontwikkeling van een DAS 2.0 vertraging oploopt, omdat er geen duidelijkheid is over de beginvraag: of je wel of niet een DAS ook voor inhuur mag gebruiken. En als DAS’sen voor inhuur verboden worden, dan resteren er voor inhuur feitelijk alleen nog grote Europese aanbestedingen, die haalbaar zijn voor de grote marktpartijen die het werk vervolgens weer verdelen onder de kleine leveranciers en zzp’ers. Bij kleine leveranciers en zzp’ers blijft de behoefte bestaan aan toegankelijke, transparante, integere en laagdrempelige aanbestedingsprocedures…’

DAS is de beste procedure

Ook Paul Oldenburg, specialist externe inhuur van Staffing Management Services, zou het betreuren als er een grote streep door de DAS’sen gaat. ‘Wij voelen ons uitgedaagd om het DAS voor de leveranciers waar mogelijk te verbeteren. Maar ook na lezing van de handreiking van Pianoo blijven wij van mening dat het DAS de beste Europese procedure voor de inhuur van tijdelijk personeel is. Het is immers de enige procedure die alle aanbieders van extern personeel continu gelijke kansen biedt. De alternatieven, zoals een raamovereenkomst met een aantal voorkeurspartijen, of het aanbesteden van een “tussenkomende partij” die de inhuur voortaan regelt, zie ik niet als verbetering.’

De eerste procedure leidt volgens Oldenburg tot ‘een hele keten van onderaannemers omdat geen enkele voorkeurspartij directe toegang heeft tot de gehele markt. Zeker niet waar het schaarse profielen betreft.’

De tweede procedure heeft volgens hem ook grote nadelen. ‘Die leidt tot een inhuurprocedure die voor de markt verder onzichtbaar verloopt. Concurrentiestelling wordt uitgeschakeld, of alleen gehanteerd om een laagste prijs te krijgen. En de tussenkomende partij wordt gebruikt als “witwasstraat” voor voorkeurskandidaten.’

Belang van transparantie en non-discriminatie

Het succes van het DAS, en van zijn voorloper, de marktplaats, zit volgens Oldenburg in ‘de erkenning van het belang van transparantie en non-discriminatie door zowel aanbestedende diensten als leverende partijen. Voor dit belang zullen wij altijd blijven vechten. De suggestie van Pianoo om te gaan gunnen op basis van laagste prijs vinden we ronduit in het nadeel van leveranciers.’

Dit is de eerste artikel in nieuwe serie over het Dynamisch Aankoop Systeem en inhuur van extern personeel.