Deliveroo & zzp’ers: simpelweg boeven of aanleiding voor nuttig debat?

Deliveroo gaat over op zzp’ers. Dat bericht in het FD, ingekort en ontdaan van een aantal details, deed het gisteren goed in de media. Met de voorspelbare reacties vanuit vakbond en vooral uit PvdA-hoek. Reacties in de trant van “De Belastingdienst betaalt mee aan flexverslaving” en “Alle risico’s voor de bezorgers, weg zekerheid.”

Er valt best het nodige af te dingen op het inzetten van het ‘zzp-construct’ in dit soort situaties. Een goed debat daarover is zeker wenselijk, vooral omdat we nog maar aan het begin staan van de platform-economie en gig-economie, die de overzichtelijke wereld van werkgever en het vaste contract overhoop haalt.

Maar een goed debat begint wel met de juiste feiten. Waarbij de casus ontdaan wordt van het marketingsausje van Deliveroo, maar ook van al te dogmatische reacties.

De vrijheid om te kiezen?

Een eerste niet onbelangrijk aspect is dat Deliveroo hun bezorgers niet dwingt om van loondienst over te stappen naar het zzp-schap. Het is een mogelijkheid. Velen van hen zullen dat waarschijnlijk willen. Er is hier namelijk wel degelijk een ‘win-win’-situatie voor Deliveroo en zijn bezorgers, op zijn minst op de korte termijn. Ja, het is wel een keuze met meer risico, waarover later meer.

Er wordt hier niemand gedwongen om zzp’er te worden. Zoals – laat het nog maar eens gezegd worden – vrijwel de meeste zzp’ers dat uit vrije wil doen.

Zo komen we op een essentieel punt in het – zo noodzakelijke – bredere debat over de toekomst van de arbeidsmarkt en de positie van de zelfstandige daarin. Namelijk het ‘zelfbeschikkingsrecht’. Voor alle duidelijkheid, de beoordeling of je nu werknemer bent of niet (bijv. ondernemer) ligt in ons bestel niet bij het individu, maar bij de overheid. Achterhaald, vinden sommigen. Essentieel, vinden anderen. Al gaf Gijs van Dijk (PvdA) in de laatste commissievergadering over de Wet DBA toe dat de vrijwillige, individuele keuze van de werkende ook van zijn partij wel een wat prominentere rol zou mogen krijgen in onze bestel.

De relatieve waarde van sociale zekerheid  bij snipperbaantjes

In steden als Parijs en Londen is dat mogelijk anders, maar in Nederland lijkt me dat de bezorgers bij Deliveroo vooral jongere parttimers zijn. Vaak scholieren en studenten (helaas wil Deliveroo niet vertellen hoe groot het percentage scholieren/studenten is). Ze doen het als bijbaantje. Vaak een paar uur per week en meestal niet jaren achter elkaar. Snipperbaantjes.

Wil dat zeggen dat ze geen recht hebben op sociale zekerheid als WW, doorbetaling bij ziekte of pensioenopbouw? Ja, natuurlijk wel. Maar laten we die sociale zekerheid wel even in het juiste perspectief zien. Een parttime student-bezorger in loondienst zal maar heel lastig – als hij al ontslagen wordt– een WW-uitkering kunnen krijgen. Een WIA-uitkering over die paar uren die hij werkt, kan je ook niet echt sociale zekerheid noemen. Het lijkt me sterk dat de bezorgers in loondienst een pensioenregeling hebben, dus die verliezen ze ook niet als ze zzp’er worden. En ja, ook de zzp-bezorger betaalt gewoon (net als werknemers) premies voor onze volksverzekeringen (waaronder AOW).

De werkelijke discussie hier is niet zo zeer het uithollen van de sociale zekerheid van die individuele student (die ligt daar echt niet wakker van, en is dus ook geen slachtoffer), maar waar het solidariteitsbeginsel blijft van de sociale zekerheid. Om het maar even plat te slaan: de gezonde studenten die meebetalen aan de sociale zekerheid van de oudere werknemers. Zeker een relevante discussie, maar wel een net even andere.

Voor Deliveroo-bezorgers die – op de langere termijn – wel afhankelijk zijn van dit soort snipperbaantjes (in de UK is dat een relevante discussie bij Deliveroo, maar je kunt je afvragen hoe groot dit issue nu is bij Deliveroo Nederland) is het opbouwen van sociale zekerheidsrechten bijna een luxe. Voor die groep is het kunnen doorgroeien naar ander type werk veel relevanter.

‘Gezag’ achterhaald criterium

Het wijzen op het bestaan van een gezagsverhouding tussen Deliveroo en de bezorgers is zo langzamerhand ook niet echt meer van deze tijd. Dat heeft de hele Wet DBA discussie wel duidelijk gemaakt.

Vrijwel onze hele economie bestaan uit diensten c.q. transacties. Het hele begrip ‘gezagsverhouding’ is in die zin echt niet meer hanteerbaar in dit soort discussies.

Overigens: ook uw krantenbezorger is geen werknemer, noch heeft sociale zekerheid. Ik zie het essentiële arbeidsrechtelijke verschil niet tussen het bezorgen van een krant en een pizza.

De belastingdienst betaalt niet mee aan de Deliveroo-constructie

Een ander gehoord argument (Agnes Jongerius): “de belastingdienst betaalt mee aan de maaltijdbezorging”. Dat klopt in deze casus waarschijnlijk niet.

Waar Jongerius waarschijnlijk op doelt is het effect van de zelfstandigenaftrek en MKB-winstvrijstelling. Zzp’ers met een inkomen tot 24.000 euro betalen door die aftrekposten geen inkomstenbelastingen. Een werknemer met een vergelijkbaar inkomen betaalt zo’n 3.600 euro belasting. De overstap van loondienst naar zzp is dus voor deze inkomensgroep ogenschijnlijk fiscaal aantrekkelijk.

Er wordt hierbij alleen een aspect vaak over het hoofd gezien: het urencriterium. Zo ook in het veel besproken CBS bericht dat ‘4 op de 10 zzp’ers geen belasting betaalt’. Althans die kop gaf de pers eraan.  Wat hier had moeten staan was: “4 op de 10 fulltime zzp’ers die recht hebben op de zelfstandigenaftrek, betalen geen belasting”.

Een fors aantal zzp’ers maakt namelijk helemaal geen gebruik van de zelfstandigenaftrek en hebben dat fiscaal voordeel ook niet. In het IBO-ZZP rapport (pagina 22) staat dat ‘ruim 500 duizend zzp’ers’ gebruik maken van de zelfstandigenaftrek. Een heleboel zzp’ers komen niet aan de 1.225 uur die je als zzp’er moet werken om recht te hebben op de zelfstandigenaftrek. Ook de gemiddelde Deliveroo-bezorger niet. De fiscus betaalt dus niet mee aan deze constructie.

Een ‘goed gesprek’ over de effecten van de zelfstandigenaftrek lijkt op zijn plaats. Maar dit is nu net niet het goede voorbeeld.

Motief Deliveroo: minder gedoe, minder overhead

De kostenbesparing die Deliveroo maakt door geen werkgeverslasten meer te betalen, lijkt niet direct het motief voor deze beweging. Zo op het eerste gezicht (lastig om exact te berekenen, zo van buiten) gaat deze besparing richting een hogere (stuksprijs) vergoeding voor de bezorger.

Deliveroo wentelt niet het het sociale zekerheidsrisico af op de toekomstige zzp’ers. Ze wentelen het risico van de inactieve momenten af op de bezorgers. De uren, eerder minuten, dat de bezorger niets te doen heeft. Die worden nu niet meer betaald. Het zal aan de ‘ondernemende’ bezorger zijn om een afweging te maken of hij dat risico over wil nemen en hoe hij die tijd gaat ‘managen’.

Het fiscale verschil voor de bezorger speelt hier geen rol. Ik zou ze nog geen ondernemers willen noemen, maar het idee dat deze student-zzp-bezorgers in deze stuksprijsvariant een groter gevoel van autonomie ervaren, lijkt me niet geheel onterecht. Ook het boter-bij-de-vis-idee van netto stuksprijs zou zomaar eens kunnen aansluiten bij wat die generatie zelf wil.

Betaald krijgen per volbrachte taak (output) in plaats van input (al dan niet effectieve uren) klinkt mogelijk 19^de eeuws (zoals sommige critici gisteren verklaarden), het is misschien ook wel heel erg eigentijds. Zeker in deze context. Mits de vergoeding redelijk is. Deliveroo betaalt 5 euro per bezorging (volgens de website bezorgt Deliveroo binnen het half uur), wat me ten opzichte van het vast ook niet hoge (minimumjeugdloon?) salaris in loondienst niet zo slecht betaald lijkt voor een studentenbaantje.

De motivatie van Deliveroo ligt verder op een heel ander terrein dan de besparing op directe loonkosten en werkgeverslasten. Het betalen per levering in plaats van per uur scheelt aanzienlijke administratieve-, planning- en managementkosten. De administratieve lasten rond het werkgeverschap zijn zeker bij kleine, flexibele arbeidscontracten onevenredig zwaar.  En je kunt je afvragen of alle wet- en regelgeving die er is rond het werkgeverschap wel in alle gevallen evenredig is. Ook dit thema hoort een plek te hebben in een bredere discussie over de ‘gig-economy’ en de toekomst van de arbeidsverhoudingen.

Goed werkgever, goed opdrachtgever

De suggestie dat wanneer mensen in loondienst zijn er beter voor ze ‘gezorgd’ wordt dan wanneer ze zzp’ers zijn, is gebaseerd op een vals romantisch beeld van werkgevers. Goed omgaan met personeel (in dienst of niet) is geen automatisme. Werkgevers doen dat om allerlei redenen wel of niet. Maar dat heeft niets te maken met de contractvorm.

Een goede of slechte werkgever zal in de regel ook een goed of slecht opdrachtgever zijn. Het motief om dat te doen is immers vaak hetzelfde. Of Deliveroo de status ‘goed’ of ‘slecht’ heeft kan ik niet beoordelen (Glassdoor geeft een beoordeling van 3,5 op een schaal van 1 tot 5 – met vooral reviews uit de UK. Niet geweldig, ook niet slecht). Het overstappen van werknemers naar zzp’ers heeft in mijn beleving in ieder geval niets te maken met goed of slecht werk-/opdrachtgeverschap.

Kritiek makkelijker dan antwoorden te geven

In alle commentaren gisteren op twitter zag ik vooral verontwaardiging en vele vraagtekens bij de motieven van Deliveroo. Goed dat die gesteld worden. Er zaten wel wat veel Pavlov-reacties tussen. Zodra het woord zzp in beeld komt, is dat voor sommigen meteen een mooie aanleiding om woorden als ‘slachtoffer’ en ‘misbruik’ in de mond te nemen.

Vraagtekens zetten is goed.  Maar wat vooral nodig is, zijn nieuwe antwoorden. En die mis ik.

De mantra van iedereen in loondienst is een te simplistisch antwoord op een aantal – onomkeerbare – trends die een casus als Deliveroo laat zien. De effecten van de platformeconomie. Het ontbreken van een fysieke omgeving. Outputbeloning. Digitalisering. De wens voor meer autonomie. Individualisering. Stapelbanen. Hybride contractvormen. Of dat je een bezorger rechtstreeks met – voor niemand traceerbare – digitale munteenheid betaalt.

Dit vraagt niet om een stap terug richting de overzichtelijke wereld van werkgevers, werknemers en hun vakbonden. Maar om een stap naar voren.

Gemiste kansen

In het debat over de Wet DBA op 8 december 2016 had Minister Lodewijk Asscher een interessant zinnetje, die zijn standpunt over de veranderingen in de arbeidsmarkt duidelijk maakt: “We moeten ervoor zorgen dat de praktijk aansluit bij de juridische werkelijkheid”.  Dat is wat mij betreft een verkeerd uitgangspunt. We krijgen – als we dat al willen – de geest niet meer terug in de fles. Ik zou zeggen: de werkelijkheid van de praktijk anno 2017 vraagt om nieuwe juridische en fiscale kaders.

Gisteren schreef ik over een Brits rapport over de hedendaagse praktijk van werk. Ook daar komt de platformeconomie ter sprake. “Platform based working offers welcome opportunities for genuine two way flexibility and can provide opportunities for those who may not be able to work in more conventional ways. These should be protected while ensuring fairness for those who work through these platforms and those who compete with them” staat daarin te lezen. Niet bestrijden, maar kanaliseren.

Niet zozeer met restrictieve regels, zo bepleiten de opstellers van het rapport, maar met een duidelijke visie, arbeidsrechtelijke en fiscale kaders (en minimumloon/tarieven) die losstaan van contractvorm en veel aandacht voor fatsoenlijk opdrachtgeverschap. (En, voeg ik daar aan toe, een flinke maatschappelijke tik op de vingers van bedrijven die echt misbruik maken van de mogelijkheden die de nieuwe economie ze geeft. Volgende week maandag heeft de Franse vakbond van Deliveroo-bezorgers (ja, die is er in Frankrijk) protestacties aangekondigd.)

In die zin is het een gemiste kans dat Minister Asscher zo weinig heeft laten zien met zijn eerdere ambitie om in de afgelopen kabinetsperiode werk te maken van het ontwikkelen en promoten van ‘goed (of verantwoord) opdrachtgeverschap’. Veel verder dan wat afspraken in de bouw is dat niet gekomen.

En een gemiste kans dat we VVD-minister Kamp de afgelopen jaren nooit gehoord hebben als het gaat om zzp’ers. Dat Britse rapport pleit overigens voor het maken van een onderscheid tussen zelfstandig ondernemers en ‘dependent contractors’ (afhankelijk, maar niet in loondienst). Een interessante gedachte. Waarbij het hoog tijd is dat die eerste groep niet meer onder het ministerie van ‘Sociale zaken’ valt, maar van ‘Economische zaken’. En misschien wel een eigen staatssecretaris verdient.