Scandinavische landen: weinig ondernemers maar veel ondernemende werknemers

Landen als Denemarken en Zweden hebben een betrekkelijk groot sociaal vangnet. Vaak wordt gedacht dat dit weinig goeds doet voor de ondernemingszin, maar dat blijkt niet zo te zijn…

“In Denemarken en Zweden werken relatief weinig mensen als zelfstandige, maar dat relatief lage ondernemerschap lijkt te worden gecompenseerd door een hogere mate van intrapreneurship. Hiermee wordt bedoeld dat werknemers zich ondernemend gedragen voor hun werkgever.”

Was dat een verrassing?

“Er wordt vaak verondersteld dat vooral individualistische, prestatiegerichte en weinig onzekerheidsvermijdende culturen ondernemerschap laten floreren, maar dat ligt genuanceerder.

De cultuur in deze Scandinavische landen is juist erg (institutioneel) collectivistisch en onzekerheidsvermijdend. Toch vinden er veel ondernemende activiteiten plaats, maar dan voornamelijk binnen grote, bestaande ondernemingen. Dit betekent dat een dergelijke cultuur helemaal niet zo nadelig hoeft uit te pakken voor de ondernemende activiteit in de samenleving als doorgaans wordt aangenomen.”

Waaraan herken je ondernemende werknemers?

“Ze zijn betrokken bij de ontwikkeling van nieuwe bedrijfsactiviteiten. Dit gaat bijvoorbeeld om de ontwikkeling van een nieuw product of dienst of het opzetten van een nieuw bedrijfsonderdeel. Ondernemende werknemers nemen daarbij zelf het initiatief.”

Wat bepaalt of iemand ondernemer wordt?

“In iedere cultuur zijn er ondernemende mensen, maar of mensen ook daadwerkelijk een zelfstandig ondernemer worden, hangt af van verschillende factoren. Het verwachte inkomen is er één van. Wanneer je verwacht als ondernemer hogere inkomsten te genereren, word je eerder ondernemer. En andersom, als je in loondienst meer inkomsten verwacht, dan is de kans groter dat je als werknemer aan de slag gaat. Maar ook factoren zoals het sociale vangnet spelen een rol. Wat je ook wel ziet, is dat inwoners van minder ontwikkelde landen vaak geen andere keus hebben dan het opzetten van een eigen onderneming. Dat komt doordat er weinig grote ondernemingen zijn, dus de kans om überhaupt in dienst te treden klein.”

Denemarken en Zweden hebben een onzekerheidsvermijdende cultuur

Wat verklaart de hoge mate van intrapreneurship in Denemarken en Zweden?

“Het zijn landen met een institutioneel collectivistische cultuur. Dat betekent dat er veel vertrouwen is tussen mensen onderling. Tussen familieleden en vrienden, maar ook tussen mensen die verder van elkaar afstaan, zoals collega’s. Binnen bedrijven is er dus ook meer vertrouwen in personen met lagere functies. Die krijgen daardoor meer ruimte en vrijheid om ondernemende activiteiten te ontplooien. Daarnaast hebben Denemarken en Zweden een zogeheten onzekerheidsvermijdende cultuur. Ondernemend talent benut haar vaardigheden daardoor eerder in de meer gestructureerde en zekere context die bestaande bedrijven bieden.”

Hoe doen we het in Nederland?

“Ook Nederland brengt relatief veel intrapreneurs voort. We doen het wel iets minder goed dan Scandinavië. Waar dat door komt, laat zich lastig verklaren. Ik dacht op voorhand dat men eerder het werknemerschap zou verkiezen in geval van strikte ontslagbescherming. Echter, hoe hoger de ontslagvergoeding, hoe groter de kans dat iemand zelfstandige is. Dat komt enerzijds doordat het voor werkgevers minder aantrekkelijk is om mensen in dienst te nemen, want bij een toekomstig afscheid gaat het veel geld kosten. Vooral mensen aan de onderkant van de arbeidsmarkt worden hierdoor gedwongen zzp’er. Anderzijds kan een ontslagvergoeding ook worden gebruikt om een eigen bedrijf mee te beginnen.“

In Denemarken is de ontslagbescherming lager dan in Nederland…

“In Denemarken is de ontslagbescherming relatief soepel, maar dit wordt gecombineerd met uitgebreide hulp bij het vinden van nieuw werk. De focus ligt er niet op baanzekerheid, maar meer op werkzekerheid. Een dergelijk ‘flexicurity’ systeem, met veel aandacht voor bij- en omscholing, zou ook goed kunnen werken in Nederland.”

Meer bijscholingsmogelijkheden?

“Ja, als het gemakkelijker wordt om je baan te verliezen, dan moeten daar moeten ruime bijscholingsmogelijkheden tegenover staan. Dat wordt deels al gedaan met de transitievergoeding, daarmee wordt het makkelijker om opnieuw werk te vinden. Verder zouden studenten niet meer voorbereid moeten worden op een carrière bij één en dezelfde werkgever. Ons onderwijssysteem is momenteel nog te veel gericht op het opleiden voor een bepaalde functie. Er moet nog altijd meer nadruk worden gelegd op het leren van bepaalde vaardigheden, zoals ondernemende of creatieve vaardigheden Daar heb je je hele carrière profijt van, omdat ze toepasbaar zijn in verschillende functies en rollen op de arbeidsmarkt.”

Ondernemerschap gaat voor mij verder dan het hebben van een bedrijf voor eigen rekening en risico

Betekent dit onderzoek dat we anders naar ondernemerschap moeten kijken?

“Jazeker! Ondernemerschap gaat voor mij verder dan het hebben van een bedrijf voor eigen rekening en risico. Je kunt ook ondernemend zijn binnen een bedrijf. Er is sprake van vervagende grenzen tussen werknemerschap en ondernemerschap. Van werknemers wordt steeds meer verwacht dat ze zich ondernemend en creatief opstellen. Tegelijkertijd zien we mensen die ‘ondernemer’ zijn volgens de Belastingdienst, maar in de dagelijkse praktijk werk uitvoeren wat ook in loondienst had gekund. Er zijn ook steeds meer mensen die een baan combineren met een eigen bedrijfje. Bij het vormgeven van ons sociale zekerheidsstelsel zou het daarom veel meer moeten gaan om wie er afhankelijk is en wie zelfredzaam. Dat is volgens mij een veel belangrijkere maatstaf dan wie er wel of geen ondernemer is voor de Belastingdienst.”

Hoe kun je dit in beleid toepassen? Heb je daar ideeën over?

“Ja, ik heb daar zeker ideeën over, maar die zijn niet nieuw. Je moet het beleid zo inrichten dat het aansluit bij de huidige manier van werken. Het moet makkelijker worden gemaakt om je flexibel te bewegen over de arbeidsmarkt. Een stap naar het zelfstandig ondernemerschap heeft nu bijvoorbeeld nogal wat consequenties voor iemands aanspraak op sociale zekerheid. Dit verstoort iemands keus tussen het ondernemerschap en een baan in loondienst onnodig.”

Waar moet je dan mee beginnen?

“Je kunt de rechten en plichten van ondernemers en werknemers meer gelijktrekken. Óf je brengt het beschermings- en verzekeringsniveau van werknemers omlaag óf je verplicht ondernemers tot meer. Daarbij zou je de mogelijkheden op bescherming en verzekering voor ondernemers toegankelijker kunnen maken. Deze beleidsopties zijn al meermaals voorgelegd door diverse adviesorganen, maar de politiek lijkt maar geen knoop te kunnen doorhakken.”

Lees ook: 

• Website van Werner
• “Onderzoek: Kwart zzp’ers is dat uit noodzaak, maakt lagere omzet” (onderzoek waarmee Werner in 2012 een nominatie voor de ZiPconomy scriptieprijs mee in de wacht sleepte.