OESO: nieuwe definities en regels nodig voor het grijze gebied tussen werknemer en zelfstandige.

Nieuwe, digitale, manieren van het organiseren van werk vraagt om nieuwe definities en regels. Dat stelt de OESO in haar Employment Outlook 2019, een lijvig en interessant rapport in het kader “I am the Future of Work” campagne van de OESO. Door de opkomst van platformen is de wereld niet zo makkelijk meer in te delen in werkgevers en werknemers. Het grijze gebied tussen werknemer en niet-werknemer is flink gegroeid, met de onzekerheden die daar bij horen. Nieuwe definities en duidelijker beleid moet daar verandering in brengen.

Veranderde wereld van werk

De wereld van werk verandert, door het bekende rijtje factoren: digitalisering, globalisering en demografie (vergrijzing en vergroening). Werkenden maken andere keuzes, kiezen niet automatisch meer voor één  werkgever of één carrière. Nieuwe businessmodellen voor het organiseren van werk en het bij elkaar brengen van vraag en aanbod ontstaan. Veelal via digitale platformen. Deze digitalisering, platformisering en globalisering leidt volgens de onderzoeker van de OESO niet zo zeer tot een vernietiging van werkgelegenheid. Er ontstaan wel nieuwe contractvormen en andere arbeidsverhoudingen die aandacht verdienen.

Nieuwe werkvormen: positieve kanten en punten van zorg

De OESO ziet in de nieuwe werkvormen zeker positieve kanten. Ze bieden de gelegenheid om flexibeler te werken, wat een deel van de werkenden mist in vaste banen en het biedt mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt (zowel figuurlijk als letterlijk) kansen.

Maar met de nieuwe werkvormen verdwijnt soms ook automatische bescherming voor de werkenden. Regels voor werknemers zijn immers niet altijd meer van kracht. In een aantal markten hebben de platformen zodanige macht ontwikkeld (monopsonies) dat van gelijke verhoudingen geen sprake meer is. Eerlijke beloning, basisverzekeringen, sociale zekerheid, arbeidsomstandigheden, ze zijn minder vanzelfsprekend meer geregeld.

Kortom: de wereld van werk heeft structurele aanpassingen nodig, waarbij er ook gekeken moet worden naar hoe de kosten van bijvoorbeeld sociale zekerheid betaald moeten worden. Alleen dan kunnen deze nieuwe werkvormen een duurzame bijdrage leveren aan de arbeidsmarkt.

In het meer dan 300 pagina’s tellend rapport komt de OESO, naast een diepere analyse van de hierboven beschreven ontwikkelingen met een reeks aan beleidsaanbevelingen voor de aangesloten landen. Op het terrein van onderwijs, sociale zekerheid, bescherming, goed opdrachtgeverschap en collectieve onderhandelingsmogelijkheden.

Aanbevelingen voor regulering arbeidsmarkt

Ook op het terrein van nieuwe regels voor de arbeidsmarkt komt de OESO met een reeks aan aanbevelingen. “Overheden moeten er voor zorgen dat alle werkenden toegang hebben tot een adequaat pakket aan rechten en bescherming, ongeacht de contractvorm waarin ze werken. Daarbij moet er een gelijkspeelveld tussen bedrijven gegarandeerd worden zodat ze niet kunnen concurreren ten koste van hun wettelijke verplichtingen en verantwoordelijkheden richting de werkenden.”

Een paar van de concrete aanbevelingen van de OESO op het specifieke terrein van de  ‘nieuwe arbeidsvormen’:

• Via nieuwe definities een scherper onderscheid maken tussen ‘zelfstandigen’ en ‘werknemers’. Waarbij handhaven van dat onderscheid cruciaal is. Zo kunnen meer kwetsbare en afhankelijke werkenden, die nu in toenemende mate in het grijze gebied tussen werknemer en zelfstandige zitten, beter aanspraak maken op de voorzieningen voor werknemers. Goede definities neemt onzekerheden bij zowel werkenden als werkgevers weg.
• Voor groepen die ergens tussen werknemer en ondernemer in zitten en vaak een te afhankelijke status hebben, moeten aanvullende sociale en arbeidsrechtelijke bescherming komen. Bijvoorbeeld gericht op een eerlijke beloning, bescherming van werktijden, betere arbeidsomstandigheden en opleidingsmogelijkheden zodat ze kunnen doorstromen naar meer vaste banen.
• Het wegnemen van mogelijkheden en prikkels waarmee werkgevers werkenden in onjuiste contractvormen kunnen dwingen. Bijvoorbeeld zzp-constructies waar dat eigenlijk niet zou moeten kunnen. Inclusief een streng handhavingsbeleid.
• Het doorbreken van de dominante macht in markten waar er één dominante vrager naar ‘arbeid’ is (monopsonies). Ook de echte zelfstandigen hebben daar volgens de OESO in een aantal markten in toenemende mate last van. Bijvoorbeeld door collectieve onderhandelingen mogelijk te maken. Het rapport besteedt daar een heel hoofdstuk aan.
• Aandacht voor de ongelijkheid in informatie tussen werkgevers en werkenden, zodat de laatsten, al dan niet in loondienst, goed op de hoogte zijn van hun rechten. Daarmee moet er meer transparantie komen met betrekking tot betalingen en weer meer gelijkheid komen in de behandeling van werkenden via traditionele arbeidsvormen en platformwerk.

Nieuwe regels dus

Het dikke OESO rapport geeft een interessant overzicht in de uitdagingen die gepaard gaan met een verdere digitalisering van de arbeidsmarkt. De OESO ziet daarbij die platformen zeker niet alleen als het grote kwaad. Wel roept ze, niet onterecht, op om oog te hebben voor de nadelen.

Nieuwe arbeidsvormen, hoe bescheiden ze in omvang momenteel ook nog zijn (laten we dat ook niet vergeten) vragen om nieuwe antwoorden. Een belangrijk advies van de OESO. Nieuwe antwoorden en nieuwe uitgangspunten die we nog niet terug lijken te gaan zien in de Webmodule waarmee minister Koolmees de Nederlandse zzp-markt wil reguleren. Van de uitspraak direct na het regeerakkoord ‘we gaan het arbeidsrecht verduidelijken en verruimen’ hebben we immers niet veel meer gehoord. Daarmee wordt die webmodule, naar het zich laat aanzien, vooral oude regels in een nieuw digitaal jasje. Het wachten wordt, daarna, op de uitkomsten van de Commissie Regulering van Werk.