Tozo: bijstand voor werkenden of steun voor ondernemers? De politiek komt er niet uit. Een analyse.

Het tweede economische corona-steunpakket is gisteren door de Tweede Kamer goedgekeurd. Dit pakket bevat opnieuw de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers, Tozo 2, inclusief de omstreden invoering van de toets op het inkomen van de partner. Moties om het kabinet op andere gedachten te brengen haalden het net niet.

In het Kamerdebat over het steunpakket kwam de invoering van de partnertoets regelmatig ter  sprake. De discussie maakte weer eens duidelijk hoe de Haagse gesprekken vaak gaan. Ook in dit debat zagen we een mix van het nodige politieke opportunisme, ongemak bij sommige coalitiepartners en verschillende perspectieven. Het gevolg: er wordt niet tot de kern van het probleem doorgedrongen en er wordt uiteindelijk geen oplossing gevonden.

Kabinetsstandpunt

Laten we even feitelijk benoemen wat de Tozo is en wat het kabinet daarover zegt:

De Tozo is inkomensondersteuning voor zelfstandigen. Koolmees; “Ze betalen geen WW-premies en hebben geen sociale zekerheidsregelingen, maar we vonden dat ze wel opgevangen moesten worden in deze crisis, omdat dit eigenlijk niet het normale ondernemingsrisico is.”

Geen partnertoets, geen vermogenstoets, geen toets op de overlevingskans van de onderneming, een uitkering in plaats van een gift, plus de mogelijkheid tot een extra lening, dat maakt de Tozo anders dan de standaard bijzondere bijstandsregeling voor zelfstandigen. Daarnaast gelden ook voor zelfstandigen de verlengde uitstelregelingen voor het betalen van belastingen en kunnen sommigen gebruik maken van andere regelingen, zoals de TOGS.

Voor de tweede fase, die vier maanden gaat duren in plaats van de aangekondigde 3 maanden, wil het kabinet nu wel een partnertoets gaan invoeren. Vanaf Tozo 2 krijgt een zelfstandige dus alleen inkomensondersteuning als het totale gezinsinkomen onder het sociaal minimum ligt, net als dat voor anderen geldt die aanspraak maken op een uitkering die verbonden is met de Participatiewet.

Aanleiding aanpassing

Wat precies de urgentie is om de partnertoets nu wel te gaan doen, werd in het debat niet duidelijk. Al was het maar omdat die ‘waarom’-vraag simpelweg door niemand gesteld werd.

Minister Wiebes zei er wel het volgende over: “Ik vind dat een vervelende, maar wel verdedigbare maatregel. Dat het een achteruitgang is ten opzichte van het pakket dat er lag, is zeker, maar we zullen ook langzaam, stapje voor stapje voor stapje een stukje wederkerigheid moeten vragen in die uitkeringen en die regelingen. (…) Het is deels natuurlijk ook een keuze om niet iedereen alles te geven. (…) Dat geldt voor ondernemingen, dat geldt op allerlei terreinen. Het is ook beleid om naarmate de tijd verstrijkt meer te verwachten van ondernemers ten aanzien van het aanpassen van hun businessmodel en het vinden van andere opdrachten. (…) Wij hebben op een zeker moment met elkaar moeten constateren dat de belastingbetaler dit niet meer gaat oplossen.”

Ofwel: zelfstandigen zijn ondernemers

Daarbij is het veelzeggend dat het minister Wiebes van Economische Zaken was die de aanpassingen van de Tozo regeling in een brief aan de Kamer aankondigde, en niet minister Koolmees, wiens ministerie verantwoordelijk is voor die regeling.

De Kamer

De zelfstandigen als ondernemers beschouwen, die stap voor stap hun eigen problemen moeten oplossen: dat gaf de oppositie de gelegenheid om hier een punt te maken

Wilders: (PVV): De VVD laat die zzp’ers keihard vallen. Want u doet niets voor ze. De werkgever, als die in de (NOW) regeling valt, krijgt tot driemaal modaal 90% van de loonkosten vergoed en de werknemer zelf krijgt 100% van zijn salaris vergoed. En die zzp’er, die ook altijd netjes belasting heeft betaald, krijgt als die een partner heeft die €1.550 aan inkomen heeft helemaal niks.”

Klaver (GroenLinks):  “VNO heeft goed onderhandeld en een boel extra’s gekregen. Maar zzp organisaties zaten niet aan tafel, en voor hen worden de eisen strenger. Ik snap de VVD niet, want  als je echt wilt opkomen voor die ondernemers, dan hoeft het niet voor die mensen in die hoge torens. Dan gaat het juist over die zzp’ers die dag in, dag uit proberen hun geld te verdienen en die nu keihard worden getroffen.”

Marijnissen (SP):” De VVD zakt hier toch wel enigszins door het ijs als ondernemerspartij.”

Steun uit onverwachte hoek dus. We zullen zien of deze partijen, als later deze maand en buiten het zicht van de camera’s van de plenaire vergaderzaal van de Tweede Kamer, evenveel oog hebben voor de belangen van de zelfstandig ondernemers. Bijvoorbeeld bij het overleg over de vervanging van de Wet DBA.

Maar ze hadden, als je de Tozo ziet als steun voor ondernemers, wel een punt. De zelfstandigen komen er bekaaid vanaf ten opzichte van andere ondernemers:

• De steun is mager en staat – anders dan bij bedrijven – niet in relatie tot het verlies aan omzet.
• De voorwaarden voor eenmansbedrijven en andere zelfstandigen worden dus wel strenger, maar bij de NOW gaat de uitkering over bedrijven juist omhoog (40% extra vergoeding voor werkgeverslasten ipv 30%).
• Waarom wordt van zelfstandigen wel verwacht dat ze eigen reserves aanspreken (bijvoorbeeld bedoeld voor pensioen of periodes zonder werk) terwijl die goed gevulde WW potten van werknemers onaangetast blijven?
• Directeuren groot-aandeelhouders die verzekerd zijn via de sociale verzekeringsregelingen kunnen voor zichzelf wel aanspraak maken op de NOW, maar andere DGA’s (95%) niet (‘ze betalen geen premies’). Terwijl de NOW en de Tozo betaald wordt uit de algemene middelen, niet uit sociale verzekeringskassen.
• Ook is niet duidelijk of het speciale omscholingsfonds van 50 miljoen ook beschikbaar komt voor zelfstandigen.
• En als die zzp’ers ondernemers zijn, waarom is er dan geen economische (herstel)agenda voor deze groep en waar is het EZ geluid in de discussie over de andere zzp-dossiers?

Dat zelfstandigen ondernemers zijn en dus de gevolgen moeten dragen,  is misschien wel te billijken. Maar als later deze maand onderwerpen als de AOV en de vervanging van de Wet DBA ter sprake komen, zal de inconsistentie van de standpunten van zowel de oppositie als het kabinet duidelijk worden.

Tozo dan toch bijstand voor werkenden?

In de brief aan de Kamer heeft Wiebes het nog over een ander argument voor de aanscherping van de Tozo. Het kwam in het Kamerdebat geheel niet aan bod. “Het uitgangspunt (van de Tozo) is dat de ondersteuning daar terecht moet komen waar die ook het hardst nodig is. Verlenging biedt de mogelijkheid om (…) de regeling nog meer toe te snijden op deze doelstelling.”

De Tozo dus als inkomenssteun voor gezinnen die onder het sociaal minimum komen. Een verlengde van de bijstand. De stap om een sociaal vangnet – zonder voorwaarden – op te werpen voor zelfstandig werkenden is op zichzelf een radicale stap van het kabinet. Een trendbreuk ten opzichte van de lijn dat zelfstandigen zelfredzaam (moeten) zijn.

De Tozo is tot op heden door 347.000 zelfstandigen aangevraagd. Het kabinet concludeert blijkbaar dat daar de nodige zelfstandigen tussen zitten die een partner hebben met een inkomen van minimaal 1.500 netto per maand. Dat zou goed kunnen. Wanneer je naar financiële buffers van zzp’ers kijkt (gegevens CBS) dan zie je dat voor een grote groep zzp’ers het zzp-inkomen niet het hoofdinkomen is en dat juist kwetsbare zzp’ers met een klein inkomen niet het urencriterium halen en dus geen Tozo kunnen aanvragen. Vanuit dit gegeven lijkt het een veilige veronderstelling dat de Tozo-uitkering deels ook gaat naar mensen die niet onder die 1500 of 1000 euro per maand uitkomen.

Is het onterecht dat die hem aangevraagd hebben? Tja. Daar liet geen Tweede Kamerlid zich over uit. In de communicatie is het kabinet er in ieder geval rond Tozo 1 niet heel duidelijk over geweest.

Het ontbreken van definities en gegevens maakt beleid onmogelijk.

Zie hier het politieke landschap: Een linkse oppositie (daar hoort bij arbeidsmarktdebatten de PVV ook bij) die plots opkomt voor de zelfstandige ondernemer. Een CDA dat strategisch ook haar mond stil hield  over de partnertoets. De FvD die zich opvallend genoeg hierover ook niet roerde. Suggesties voor meer maatwerk zijn volgens minister Koolmees technisch onuitvoerbaar.  “Zzp’ers staan nergens in een regeling. Die staan nergens met hun inkomens geregistreerd, behalve bij de Belastingdienst en dan alleen maar op basis van het fiscaal loon. We weten dus niet hoeveel uren mensen gewerkt hebben, bijvoorbeeld. (…) We hebben die gegevens niet. Die zijn niet bij het UWV en niet bij de Belastingdienst. Die zijn nergens geregistreerd. We hebben dus geen objectieve, controleerbare, verifieerbare gegevens over de inkomens van zzp’ers.”

Een weinig bevredigend antwoord. Het is wel de realiteit. Niemand in de Kamer die van die pijnlijke constatering een punt maakt. Na twee kabinetsperiodes met debatten over het zzp-beleid, moet de minister de treurige conclusie trekken dat gericht zzp-beleid onmogelijk is door een gebrek aan definities, bestanden en data. “En we gaan hier bij de AOV voor zelfstandigen ook tegen aan lopen” voorspelde minister Koolmees in het debat maar alvast. Het meest treurige is dan natuurlijk iedereen – ook de beleidsmakers – dit al jaren weten.

Nieuwe kaders

Uiteindelijk verandert er niets aan de kabinetsplannen. En – wellicht nog belangrijker – het wordt ook niet duidelijker hoe de politiek met de groep zzp’ers en andere zelfstandigen om wil gaan. Zo ontwikkelt deze discussie zich op een manier die we meestal zien rond zzp-dossiers. Het probleem wordt niet opgelost. Een poging om meer grip op de thematiek te krijgen blijft uit.

De uiteenlopende opvattingen van belangenorganisaties helpen hier ook niet bij. Zie bijvoorbeeld hun reactie zondag bij de NOS over dit onderwerp. De Werkvereniging (verontwaardigd) wil dat zzp’ers gelijk worden behandeld als werknemers, FNV Zelfstandigen (bezorgd) wil dat Tozo terecht komt bij hen die echt niet zonder kunnen en ZZP Nederland (stoer) zegt dat hun leden zich niet zoveel zorgen maken en er wel uit komen. Probeer daar als beleidsmakers maar eens een rode draad uit te halen.

En zo komt de politiek niet veel verder dan uitspraken die inmiddels wat sleets worden, zoals ‘de zzp’er bestaat niet’. Nu, de zzp’er bestaat natuurlijk wel. 900.000 tot 1,5 miljoen (afhankelijk van welke definitie je gebruikt) – meestal – hardwerkende mensen, van wie het overgrote merendeel zelf voor die positie heeft gekozen. Na 10 jaar verdienen zij – en hun opdrachtgevers – het wel om eindelijk eens duidelijkheid te krijgen over hun positie. Dat vraagt politieke moed, van zowel de coalitie als de oppositie.

Wat deze corona-crisis in ieder geval duidelijk maakt, is dat wanneer je iets wil doen voor de minder weerbare zelfstandigen, daar andere kaders voor nodig zijn dan termen als ‘schijnzelfstandigen’ of ‘werken onder gezag’. Immers de ‘klassieke zzp’ers’ (producten, winkels) lijken meer last van de coronacrisis te hebben dan de diensten-zzp’ers. De zzp’ers die voor particulieren werken, hebben het lastiger dan zij die werken voor opdrachtgevers. En zzp’ers met veel korte opdrachten lijken meer omzetverlies te hebben dan de groep zzp’ers met 1 of 2 opdrachtgevers.