Van onderzoek naar oplossingen: discriminatie en de platformeconomie

Discriminatie speelt ook in de platformeconomie, blijkt uit onderzoek. Ook op taxiapp Uber, huizenplatform Airbnb en andere online marktplaatsen hebben sommige gebruikers minder kans op een match vanwege hun afkomst. “Eigenlijk is dat niet zo verrassend, platformen versterken vaker bestaande zwaktes en sterktes”, vertelt platformexpert Martijn Arets. “Vertrouwen en persoonlijk contact zijn essentieel voor het functioneren van de platformeconomie. Juist die elementen kunnen discriminatie intensiveren. Tegelijkertijd zouden juist platformen oplossingen kunnen bieden.”

Daarom nodigden hoofddocent Sociologie van de Universiteit Utrecht Rense Corten, promovenda Judith Kas en Arets vier Nederlandse platformondernemers uit voor een discussie over dit onderwerp. De online workshop begint met een presentatie van Lex Thijssen van het Sociaal Cultureel Planbureau over discriminatie op de arbeidsmarkt.

Discriminatie op de Nederlandse arbeidsmarkt

Thijssen bracht etnische discriminatie op de arbeidsmarkt in kaart door duizenden sollicitatiebrieven te versturen. Bij deze fictieve sollicitaties waren de kwaliteiten van de kandidaten hetzelfde en varieerde alleen hun etniciteit. Uit dit onderzoek bleek dat autochtone sollicitanten 30% meer reacties op sollicitaties ontvangen dan sollicitanten met een migratieachtergrond. Thijssen: “Oftewel, arbeidsmarktdiscriminatie is echt een probleem in Nederland.”

In ons land worden niet-westerse minderheden zelfs vaker achtergesteld dan in bijvoorbeeld Spanje en Duitsland. Hoe dat komt, is nog niet duidelijk. “Het valt wel op dat Duitse sollicitanten veel meer informatie moeten opsturen dan Nederlandse kandidaten”, zegt Thijssen. “Dus misschien kunnen Duitse werkgevers meer afgaan op data en competenties dan gevoel. Dat weten we niet zeker, want helaas is er nog weinig onderzoek naar oplossingen.”

Platformeconomie als proeftuin

Thijssen denkt veel te kunnen leren van de platformeconomie, en niet alleen omdat platformen grote hoeveelheden data verzamelen. “De platformeconomie is een soort microkosmos waarin we verschillende oplossingsrichtingen kunnen testen”, legt hij uit. “Processen zijn misschien wel zo in te richten dat je de kans op discriminatie verkleint.”

Socioloog Judith Kas gaat specifieker in op discriminatie in de platformeconomie. Kas promoveerde 12 februari op dit onderwerp. Ze onderzocht de rol van ratings en reviews bij discriminatie op deelplatformen waar particulieren onderling zaken doen.

“Discriminatie heeft veel met vertrouwen te maken”, zegt ze. “Op Airbnb is dat vertrouwen bijvoorbeeld vooral gebaseerd op een naam en een foto. Dat heeft discriminatie als onbedoeld gevolg. Je bent namelijk meer geneigd om mensen te vertrouwen die op jou lijken.”

Kas vertelt over verschillende onderzoeken waaruit blijkt dat discriminatie plaatsvindt in de platformeconomie. Uit een Amerikaanse studie komt naar voren dat mensen van kleur 30% langer moeten wachten op een taxi van Uber. En op een Duits carpoolplatform krijgen mensen die geen typisch Duitse naam hebben 13% minder kliks.

Ratings en reviews

Kas onderzocht of reviews een oplossing zijn voor het probleem. Ze analyseerde data van een platform waarop gebruikers motors delen. Haar hypothese: “Zonder ratings heb je weinig informatie om te bepalen of je met iemand zaken wilt doen. Kenmerken die eigenlijk weinig zeggen over betrouwbaarheid, zoals uiterlijk en afkomst, spelen dan een grotere rol. Maar als iemand veel goede ratings heeft, doet etniciteit er minder toe.”

De onderzoeker verwachtte dus dat reviews belangrijker zijn dan etniciteit. Maar uit haar onderzoek bleek dat het niet zo eenvoudig is. “Uit de data van het motorverhuurplatform blijkt dat mensen met een migratieachtergrond altijd een kleinere kans hebben om geaccepteerd te worden. Huurders met een migratieachtergrond krijgen namelijk minder snel reviews, omdat hun aanvragen minder vaak geaccepteerd worden.”

Hoe kunnen platformen dit oplossen? Kas: “Ze zouden bijvoorbeeld namen en foto’s minder zichtbaar kunnen maken. Of nieuwe gebruikers een handje kunnen helpen om hun eerste reviews te krijgen. Of dat echt werkt, moeten we onderzoeken.”

Platformondernemers willen meer onderzoek…

Platformen staan in elk geval open voor experimenten, blijkt tijdens het tweede deel van de workshop. Daarin discussiëren ondernemers Laurens Waling (Part-up), Pim Graafmans (YoungOnes), Joost Hopman (GetJobsDone) en Daan Weddepohl (Peerby) over het onderwerp.

In het panel

Drie van de vier platformen zijn marktplaatsen rondom arbeid. Part-up is een intern matchingplatform voor grote organisaties, YoungOnes brengt opdrachtgevers en freelancers bij elkaar en op GetJobsDone plaatsen ondernemers opdrachten voor studenten die passen bij hun opleiding. Weddepohl van Peerby vertegenwoordigt de deeleconomie: op dit platform kun je spullen lenen of huren van buren.

Waling is benieuwd hoe discriminatie op platformen zich verhoudt tot discriminatie in de traditionele wereld. Daar zou hij graag een studie naar zien. Ook de andere ondernemers pleiten voor meer onderzoek en werken daar graag aan mee. Graafmans: “Via ons platform werken twee- tot drieduizend mensen per week. We hebben dus volop data, het zou heel mooi zijn als we die kunnen gebruiken voor onderzoek.”

…maar investeren nog niet in oplossingen

De meeste ondernemers zijn nog niet bezig met het voorkomen van discriminatie. Waling: “Het is duidelijk dat we potentieel veel kunnen doen als platformen. Maar het is veel werk en niemand betaalt er extra voor. Starters in de platformeconomie vechten nog voor hun bestaansrecht, winst maken is er vaak nog lang niet bij.”

De vier ondernemers benadrukken dat discriminatie voorkomen op platformen een investering vergt. Hopman: “De matching van klussen op ons platform gaat heel snel, soms wil een opdrachtgever binnen vijf minuten iemand hebben. Ook dat maakt het lastiger om te controleren. Bovendien is dat erg arbeidsintensief en dus kostbaar.”

Vermoedens van discriminatie

Graafmans, Hopman en Weddepohl vermoeden wel dat discriminatie voorkomt op hun marktplaatsen. Graafmans en Hopman werkten voorheen als recruiters en herkennen de problematiek van discriminatie op de arbeidsmarkt. Graafmans: “Klanten vragen om een bepaald profiel en soms zelfs om eigenschappen waarop ze niet mogen selecteren. Teksten als ‘een vlotte jonge meid voor achter de bar’, waarmee ze zowel discrimineren op geslacht als leeftijd.”

Gecertificeerde recruiters honoreren zo’n verzoek niet, vertellen hij en Hopman. “Maar via een platform doet een opdrachtgever het helemaal zelf. Dan zit er geen recruiter tussen die kan redigeren, al proberen platformen het wel in de gaten te houden.”

Platformen bieden ook oplossingen

Dat platformen ook discriminatie kunnen voorkomen, bewijst Waling van Part-up. “Ons platform wordt juist ingezet als oplossing tegen interne discriminatie”, zegt hij. “Normaal gesproken krijgen altijd dezelfde mensen de nieuwe, interessante klussen toegewezen. Als managers de klussen op Part-up plaatsen, hebben al hun werknemers de gelegenheid om te reageren.”

Graafmans van YoungOnes benadrukt dat zijn platform de arbeidsmarkt toegankelijker maakt. “Je hoeft geen cv te bouwen, maar je moet wel die eerste rating binnen hebben.”

Hij verwijst naar het Kluspaspoort, een initiatief om een soort digitaal cv te bouwen. Het doel is dat platformwerkers hun opgedane ervaring kunnen exporteren en meenemen, zodat ze met die reputatiedata sneller aan de slag kunnen bij andere platformen of werkgevers. Graafmans: “Het zou best kunnen dat dit helpt bij tegengaan van discriminatie.”

‘Diversiteit is geen liefdadigheid’

Platformondernemers zijn welwillend om mee te denken, maar vragen zich af of het aan hen is om discriminatie op de arbeidsmarkt op te lossen. Is het niet een breder maatschappelijk vraagstuk?

Socioloog Rense Corten benadrukt het belang van de platformeconomie als laboratorium om te leren. “Er is veel controle op het proces in een platform. Dat biedt kansen om te ontdekken hoe dat soort processen werken. Platformen verzamelen veel data. Mogelijk levert dat een ander soort oplossingen op, die we ook in de rest van de maatschappij kunnen toepassen.”

Ook onderstreept hij het potentieel voor platformen. “Werken aan diversiteit is niet puur liefdadigheid. Als een platform echt groot wil worden, moet het zorgen dat iedereen zich thuis voelt.”

Er is in elk geval meer onderzoek nodig naar de problematiek en oplossingen, besluit mede-organisator Arets. “Hoe kun je je platform zo inrichten, dat je de kans op discriminatie verkleint? Hoe zorg je als platform dat een keuzeproces zo rationeel mogelijk verloopt? Dat kan beginnen bij nadenken over welke informatie je toont, en waarom.”