Europese Unie wil platformeconomie reguleren

Sociale uitdagingen

Ursula von der Leyen presenteerde als voorzitter van de Europese Commissie begin 2020 haar eerste plannen voor meer sociale rechtvaardigheid in onze sociale markteconomie. Voortbouwend op de “Europese pijler van de sociale rechten” met 20 principes ontvouwde ze plannen om samen met de sociale partners ook de nieuwe uitdagingen in de wereld van het werk te lijf gaan. Omwille van de soms penibele werkomstandigheden van platformwerkers beloofde het Commission Work Programme 2021 ook daarvoor een nieuwe wetgeving, liefst tegen het eind van dit jaar. Vandaar deze korte Europese update rond platformwerk.

Wat verstaat de EU onder platformwerk?

Platformwerkers zijn personen die dankzij een digitaal platform, en dit met meer of minder zeggenschap, tegen betaling bemiddelde diensten verrichten of specifieke taken uitvoeren (op locatie of online) voor een opdrachtgever, ongeacht hun arbeidsrechtelijke status (werknemer, zelfstandige of een andere vorm).

Ongeveer 11% van de Europese beroepsbevolking zegt al diensten te hebben verleend via platformen zoals Airbnb, Deliveroo, Thuisbezorgd, Uber, UberEats enzomeer.

Een platform vol vragen

Over platformwerk zijn er ondertussen al veel gevoelige vraagstukken ontstaan. Zoals: waar valt platformwerk juridisch onder? Zullen ‘gig workers’ beter geïnformeerd worden over hun sociale rechten en de risico’s die ze nemen op het vlak van hun sociale bescherming? Denk daarbij ook aan gezondheids- en veiligheidsproblemen wegens corona. Komt er meer transparantie en voorspelbaarheid van de arbeidsvoorwaarden? Welk sociaal vangnet komt er voor de zogenaamde ‘zelfstandigen’ die via een platform volledig afhankelijk zijn van één enkele opdrachtgever? Wat met de grijze zones zoals schijnzelfstandigheid? Welke verantwoordelijkheden dragen de opdrachtgevers en de platformen zelf? Wat met de duistere kant van digitalisering op het vlak van big data, algoritmisch beheer, privacy, sociale controle, stress…?

Kortom: hoe organiseert men hier de basisrechten van de (laaggeschoolde) werker?

• Lees ook: Hof bevestigt uitspraak rechtbank: Deliveroo-bezorgers zijn werknemers, geen zzp’ers

Op de Europese agenda

Omdat platformwerk zich over de landsgrenzen heen uitstrekt, wordt één Europese oplossing voor een duurzame platformeconomie moeilijk. De EU heeft bovendien weinig bevoegdheden op sociaal-juridisch vlak. Elke lidstaat heeft dit ondertussen anders georganiseerd, vanuit het eigen sociaal-economische stelsel en wettelijke kader. Eerst is er dus meer informatie-uitwisseling tussen landen nodig en meer overleg rond beleidsingrepen.

Vanuit de wens de sociale dimensie van Europa te versterken, hoopt de Commissie toch dat elk nationaal systeem een adequate dekking zal bieden. Minstens voor eerlijke minimumlonen. Want waardig, transparant en inzichtelijk werk is essentieel voor ons economisch model. De Commissie vraagt dus dat alle werkenden worden ondersteund om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien. En dat men de werklozen helpt om een baan te vinden en om noodzakelijke competenties te verwerven. Bij wijze van aanzet heeft Roberto Viola van het directoraat-generaal de uitdagingen van het platformwerk destijds duidelijk uitgeschreven in een lezenswaardige analyse.

In haar opdrachtbrief aan Nicolas Schmit, de nieuwe Eurocommissaris voor Werkgelegenheid en Sociale Rechten, sprak voorzitter Van der Leyen alleszins ook de wens uit “dat de bestaande EU-wetgeving op dit gebied nauwlettend gehandhaafd wordt en dat hij ook manieren zoekt om de arbeidsomstandigheden van platformwerkers te verbeteren”.

Consultatiefase

In februari 2021 zette de Commissie een nieuwe stap: een eerste consultatieronde bij de Europese sociale partners. In een vragenlijst worden hun beleidsvoorstellen ter verbetering van de arbeidsomstandigheden gepeild. Margrethe Vestager, Eurocommissaris voor Mededinging, vermelde hierbij: “Platformen kunnen mensen helpen nieuwe banen te vinden en nieuwe zakelijke ideeën te verkennen. Tegelijkertijd moeten we ervoor zorgen dat onze Europese waarden goed geïntegreerd zijn in de digitale economie. Deze nieuwe werkvormen moeten duurzaam en eerlijk blijven.”

Als de Europese sociale partners hierover onderling niet willen onderhandelen, start de Commissie de tweede fase van het raadplegingsproces. Als de sociale partners dan nog steeds niet willen meewerken, zal de Commissie tegen het einde van het jaar zelf met een initiatief komen. Dat moet dan nog wel naar het EU-parlement en de Raad. We moeten dus nog wat geduld oefenen. Maar ondertussen beschouwen het Britse Hooggerechtshof Uber-chauffeurs en de Nederlandse rechter de Deliveroo-maaltijdbezorgers als werknemers, niet als zelfstandigen. Ook vaardigden verschillende EU-landen toch zelf al beschermende regels uit…

Lees meer op de website van de Europese Commissie: Questions and Answers: First-stage social partners consultation on improving the working conditions in platform work

Dit artikel van Philip Verhaeghe verscheen eerder op NEXTconomy, de partner van ZiPconomy in België.