Zweden laat zien hoe je de arbeidsmarkt radicaal anders kunt organiseren

De arbeidsmarkt verandert snel. Het in cement gegoten dienstverband van 40 jaar bestaat bijna niet meer. Daartegenover ontstaat een pluriforme mix van vaste werknemers, zzp’ers, deeltijdwerkers, en ga zo maar door. Die nieuwe situatie vraagt om een nieuwe benadering door de politiek. Toch is de kans groot dat ook het volgende kabinet gaat proberen nieuwe problemen vanuit een verouderde denkwijze op te lossen.

Draagvlak

Hoe je de arbeidsmarkt radicaal anders kunt organiseren zien we in Zweden. Ten eerste is sociale zekerheid in Zweden hetzelfde georganiseerd voor alle inwoners. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen werknemers en zelfstandigen. In zo’n situatie kun je relaxter kijken naar vast en flexibel werk. Vast en flex zijn geen stigma, maar gewoon twee verschillende werkvormen. Sociale zekerheid wordt voornamelijk gefinancierd door belastingen en maar voor een klein deel luit premies. Dit maakt loonkosten transparant, en daarmee creëer je draagvlak voor het systeem (wat in Nederland ontbreekt).

Ten tweede is de blik op werkloosheid volstrekt anders dan bij ons. Uitgangspunt in Zweden is dat mensen op hun best zijn als ze deelnemen aan de maatschappij, want dat geeft een doel en een zinvol bestaan. Op basis van deze visie wordt inkomenszekerheid vooropgesteld en niet de uitkering. Anders dan je zou verwachten is de werkloosheidsuitkering in Zweden een stuk lager dan in Nederland. Door je bij een vakbond aan te sluiten en te verzekeren kun je die uitkering vervolgens substantieel verhogen. Vakbonden hebben er belang bij dat mensen gaan werken en zijn hierin meer proactief dan de (meer reactieve) overheid. De rol van vakbonden is dan ook veel groter in Zweden, bijna 80% van alle werkenden is lid van een vakbond.

Zweden kent een centrale database voor alle werkzoekenden. Om een uitkering aan te vragen ben je verplicht om je in te schrijven in die centrale database. Ook commerciële bemiddelingsbureaus zijn hierbij aangesloten, op basis van strikte regels. Het gevolg is dat vacatures snel en correct worden vervuld. En: Mensen moeten ‘gewoon’ bereid zijn om passend werk te accepteren.

Eén regeling voor alle werkenden

Bij ziekte heeft een inwoner van Zweden vanaf de 14^e dag recht op sociale zekerheid; en dat geldt voor álle werkenden. Een heel andere aanpak dan de 730 dagen overbrugging door de werkgever die we in Nederland kennen bij het vaste contract. Door de Zweedse aanpak is het aannemen van mensen een stuk relaxter. Zelfstandigen kunnen kiezen voor wachtdagen die oplopen tot 90 dagen en daarmee een stukje korting.

Door de Zweedse aanpak is het aannemen van mensen een stuk relaxter

Kortom: Heldere, simpele regels die gelden voor iedereen, ongeacht de contractvorm. En werk staat altijd centraal.

Nederland heeft decennia lang voorop gelopen, maar we missen nu de boot. Laten we niet meer terugvallen op oplossingen uit het verleden, maar hervormen naar een arbeidsmarkt die werkt voor alle werkenden. En laten we daarbij leren van de Zweedse arbeidsmarkt, die beter is ingespeeld op de huidige ontwikkelingen dan de onze.

Een compacte versie van dit artikel verscheen op zaterdag 15 mei in het Financieele Dagblad