‘Fiscale en civiele beoordeling splitsen en webmodule aanpassen’

De ene zzp’er is de andere niet. Dat weet Boot, die eerder in opdracht van toenmalig staatssecretaris Wiebes (Financiën) de Wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelatie (DBA) evalueerde, maar al te goed. “Dat maakt het ook zo ingewikkeld. Het gaat om een hele brede doelgroep. Als er een eenvoudige oplossing was geweest hadden we die allang. De tijden veranderen, er komen steeds meer zelfstandigen bij, ook door de fiscale voordelen. En vroeger was het ondenkbaar dat die hulp van de overheid kregen, maar nu heb je de Tozo.”

Een goede zzp’er kan zichzelf redden en verdient genoeg om ook zijn pensioen en arbeidsongeschiktheidsverzekering te regelen, meent Boot. Bovendien kan een zelfstandige zelf bepalen hoe en wanneer hij zijn werk doet en is er geen gezagsverhouding. Toch komen er steeds meer zelfstandigen bij waarbij dat in de praktijk anders is.

Cassières als zzp’ers

“Toen ik in de commissie zat die de wet DBA evalueerde, lag er bij de belastingdienst een vraag van een supermarktketen. Mogen wij onze caissières als zzp’er inhuren? Iedereen voelt aan; dat is idioot. Er is nul ondernemerschap, het is pure uitbuiting. Maar toch had de Belastingdienst moeite om een antwoord op de vraag te geven.”

Inmiddels is het in Frankrijk zo ver, las Boot vorige maand in Le Monde. “In Frankrijk zijn de caissières van de Monoprix al zzp’ers. Dat sterkt me in mijn overtuiging dat we in Nederland ook die kant opgaan als we niet ingrijpen.”

Boot pleit er voor om de fiscale en civiele beoordeling uit elkaar te trekken. Hij legt uit waarom het voor de Belastingdienst lastig was de vraag van de supermarktketen te beoordelen, terwijl ieder weldenkend mens aan zijn water kon voelen dat caissières gewoon in loondienst horen te werken.

“In 2012 heeft de Hoge Raad bepaald (arrest De Gouden Kooi) dat de manier waarop je civielrechtelijk naar een arbeidsrelatie kijkt, op dezelfde manier moet gebeuren als hoe je er fiscaalrechtelijk naar kijkt. Het lijkt an sich logisch dat je op één manier naar arbeidsrecht aankijkt. Maar het zorgt in de praktijk voor problemen dus naar mijn mening moeten we ervan af.”

De civiele vraag gaat onder meer over de vraag of een werknemer recht heeft op vakantiedagen en ontslagbescherming. “Dat kun je achteraf wel beoordelen door te kijken naar de werkelijke situatie. Is het wel of geen schijnconstructie? Maar als het gaat om de fiscale vraag, dan moet daar op eenvoudige manier direct een antwoord op gegeven kunnen worden. Moet er loonbelasting worden afgedragen en sociale zekerheidspremies? Een bedrijf wil op de eerste dag al weten waar ze aan toe zijn.”

Nederland telde in 2020 volgens het CBS 1,1 miljoen zelfstandigen zonder personeel. Het gaat om mensen die hun hoofdinkomen uit het werk als zzp’ er halen. Een deel daarvan verdient minder dan 22.000 euro en betaalt weinig belasting. Er moet iets gebeuren, meent Boot. “De belastingverschillen tussen zzp’ers en mensen in loondienst zijn te groot. Bovendien brokkelt door het groot aantal zelfstandigen het draagvlak voor cao’s af en doen zelfstandigen vaak weinig aan scholing. Bovendien komen veel zelfstandigen in de problemen in slechte tijden en zijn ze onverzekerd.”

Het probleem volgens hem: de groep met lage tarieven heeft vaak geen keuze. Het is kiezen of delen soms. “Als zij het niet doen, dan gaat de klus naar een ander. Je moet werkgevers dus stimuleren mensen in dienst te nemen.”

Beslissende antwoorden in de webmodule

De webmodule is al een hele verbetering, volgens Boot. Het geeft deels zekerheid: is het groen, oranje of rood. “Ik denk wel dat er aanpassingen nodig zijn. Wat vragen eruit en andere vragen erin. Bovendien mogen sommige antwoorden wat mij betreft beslissend zijn. Als je eenmalig twee uur ergens voor een opdrachtgever werkt is dat volgens de huidige webmodule een aanwijzing voor een opdrachtovereenkomst. Wat mij betreft is er dan geen enkele twijfel. Voor twee uur ga je iemand niet in loondienst nemen.”

Andersom; als exact dezelfde werkzaamheden ook door een werknemer gedaan kunnen worden, dan ziet Boot niet waarom er niet met 100 procent zekerheid sprake is van een arbeidsovereenkomst. “Een hogeschool heeft zes docenten Frans rondlopen. Die hebben bijna allemaal een arbeidscontract. Maar ééntje, die net afgestudeerd is, moet aan de slag als zelfstandige. Dat is toch vreemd, die docent doet precies hetzelfde werk.”

“Nu ruikt zoiets alleen naar schijnzelfstandigheid. Weer even het voorbeeld van die caissières. De supermarkt zei: ik ruik het niet. De caissière mag zelf beslissen wanneer ze komt werken, loopt alle risico’s, we hebben tegen haar gezegd dat ze zich moet verzekeren. Op papier voldoet zo’n supermarkt aan de eisen, maar iedereen weet dat de werkelijkheid anders is. Zo’n supermarktketen, die gebruikt gewoon drogredenen. Daar heb ik niets mee.”

Duidelijkere criteria dan tariefverschillen

Zulke groepen, bijvoorbeeld caissières en maaltijdbezorgers, moet je beschermen, meent Boot. Volgens het nieuwste SER-advies is er mogelijk sprake van een rechtsvermoeden voor loondienst als het tarief lager dan 35 euro is.

“Er is ook zoiets als vrij ondernemerschap, je mag zelf weten voor welk tarief je als zelfstandige wilt werken. Maar een ondergrens zou niet verkeerd zijn, bij 35 euro heb je het al niet echt breed. Maar om rechtsvermoedens te ontkrachten, heb je duidelijkere criteria nodig.”

Hij doet een schot voor de boeg. Kijk naar de omvang van de werkzaamheden. “Als het om een eenmalige klus gaat of wekelijks een paar uur, dan heeft het geen zin een arbeidsovereenkomst te maken. Ik zou zeggen: stel een ondergrens vast van 3 uur per week. Als je boven die uren zit maar onder de 35 euro, dat moet je een contract krijgen, tenzij je kunt aantonen dat je een echte zelfstandige bent.” Nog een criterium dat er hoort te zijn: “Is iemand ingeschreven bij de KvK en draagt hij BTW af?”

Ook is ondernemerschap belangrijk. “Een caissière hoort in loondienst, maar wat als het nu een student is die echt alle vrijheid heeft om te werken wanneer hij wil en als dat ook uit de praktijk blijft? Qua gezag is het geen werknemer. Maar je moet ook kijken naar ondernemerskansen. Die heeft een caissière niet, tenzij ze meer betaald wordt als ze snel werkt.”

Verschuiving in perspectief

Zzp’ers werden eerst door de overheid verwelkomd. Het is nog maar 11 jaar geleden (2010) dat de SER een advies publiceerde waarin zzp’ers werden geprezen vanwege hun ‘waardevolle bijdrage aan de sociaaleconomische dynamiek’. Volgens de SER was er geen reden om veranderingen in het sociale stelsel aan te brengen vanwege de zzp’er.

Inmiddels zijn de tijden fors veranderd. In het nieuwste rapport stelt de SER voor de zelfstandigenaftrek af te bouwen en zzp’ers te verplichten zich tegen arbeidsongeschiktheid te verzekeren.

Boot: “Zzp’ers hebben te veel belastingvoordelen. Niet alleen door de zelfstandigenaftrek maar er zijn ook veel aftrekposten, voor materiaal, werkkamer en computer bijvoorbeeld. En dan hebben ze ook nog arbeidskorting. Alle aftrekposten op elkaar gestapeld is het verschil te groot. Als je een echte zelfstandige bent, heb je die hulp van de Belastingdienst toch helemaal niet nodig. En als je niet kunt rondkomen zonder fiscale voordelen, moet je maar wat anders gaan doen.”

Hypocriet

Als je product of dienst uniek genoeg is, betalen bedrijven je vraagprijs wel, denkt Boot. “Als een zzp’er 50 euro per uur wil en de markt wil maar 25 euro betalen, dan heeft de markt duidelijk geen behoefte aan je dienst. Dan heb je pech. Maar dan moet je geen hulp van de belastingdienst gaan vragen.”

Hij refereert aan de coronacrisis. “Zzp’ers willen niet dat de overheid zich met hen bemoeit. Ze keerden zich tegen een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering. Maar toen door de coronacrisis in maart 2020 hun werk wegviel, omarmden ze die overheid opeens. Help ons! Dat is hypocriet.”

Als maatschappij zullen we bij sommige beroepen moeten beslissen of we die belangrijk genoeg vinden. “Als de thuiszorg alle zelfstandigen in dienst moet nemen, wordt dat duurder ja. Maar dan moet de overheid maar kiezen. Willen we meer geld in de zorg steken. Of willen we dat de gebruikers meer gaan betalen. Dat geldt ook voor cultuur. Vroeger waren alle muziekdocenten in dienst. Toen werd er bezuinigd en werden ze ontslagen om terug te komen als zelfstandige. Dan moet je gewoon meer geld aan ouders vragen voor de muzieklessen en als die dat er niet voor over hebben, dan stopt het gewoon. Maar je moet het niet afwentelen op anderen via belastingvoordelen. Wel snap ik dat niet alles van vandaag op morgen kan veranderen. Bij een nieuw systeem moet je wel een overgangsperiode inbouwen. Maar er moeten aanpassingen komen.”

Lees ook: ‘De webmodule kan blijven, maar moet wel aangepast worden’