Wet Arbeidsmarkt in Balans leidt tot flink minder tijdelijke banen. Maar geen aantoonbare vervanging door vaste contracten.

Sinds de invoering van de WAB ontslaan werkgevers flexwerkers en stappen ze over op zzp’ers. De wet pakt zeer nadelig uit voor vrouwen, jongeren en lager opgeleiden. De WAB heeft niet geleid tot meer werk- en inkomenszekerheid, zo blijft uit een analyse door ABN AMRO.

De Wet Arbeidsmarkt in Balans (WAB) – die vaste arbeidsrelaties aantrekkelijker moet maken dan flexibele contracten – behoeft nog verdere uitwerking, zo blijkt uit econometrisch onderzoek van ABN AMRO. Sinds mei 2019 – de maand waarin de Eerste Kamer zou stemmen over het wetsvoorstel – werden in totaal ruim 77.000 arbeidsrelaties opgezegd als gevolg van de WAB: 5 procent van de 1,5 miljoen tijdelijke contracten.

De wet pakt vooral zeer nadelig uit voor vrouwen, jongeren en lager opgeleiden. De WAB heeft niet geleid tot meer werk- en inkomenszekerheid, zo blijkt uit een analyse door ABN AMRO. Wel heeft de wet geleid tot meer zzp-contracten.

Het gevreesde ‘waterbedeffect’ lijkt dus te zijn opgetreden. De angst was dat strengere regels tot meer zzp zouden leiden, omdat de WAB gelijktijdig is ingevoerd met nieuwe regels rond het inhuren van zzp’ers. Waar Minister Koolmees de WAB wel wist in te voeren, is de vervanging van de Wet DBA uitgebleven.

Verloren flexbanen

In welke mate de wet invloed heeft gehad op het aantal tijdelijke arbeidsrelaties, is moeilijk vast te stellen. Dat komt omdat er sprake is geweest van verstorende invloeden, zoals conjuncturele schommelingen, de coronacrisis, de toenemende krapte op de arbeidsmarkt en andere factoren. Om het effect van de WAB inzichtelijk te maken, zijn deze factoren uit het onderzoek gefilterd.

De onderzoekers bereikten dit door een ‘schaduwarbeidsmarkt’ te simuleren die in alle relevante opzichten lijkt op de Nederlandse arbeidsmarkt, met als enige verschil dat de WAB daar niet geïntroduceerd wordt. Het verschil in de ontwikkeling van het aantal flexcontracten in de werkelijkheid en het schaduwland, geeft het effect van de WAB aan. Hieruit blijkt zoals gezegd dat de WAB heeft geleid tot 5 procent meer beëindigingen van flexcontracten dan wanneer er geen WAB geweest zou zijn. Dat komt neer op 77.000 verloren flexbanen.

Waterbedeffect zzp’ers

Uit het onderzoek van ABN AMRO blijkt dat werkgevers die werken met een flexibele schil door de komst van de WAB geneigd waren uitzendkrachten en interne flexwerkers door zzp’ers te vervangen. De opgezegde tijdelijke banen zijn echter niet aantoonbaar vervangen door vaste contracten. Opmerkelijk is dat werkgevers vooral in de aanloop naar de wet, die op 1 januari 2020 van kracht werd, massaal tijdelijke contracten hebben opgezegd.

Sinds de invoering zijn vele ex-flexwerkers zzp’er geworden. In de meeste sectoren was een duidelijke substitutie zichtbaar tussen zzp’ers en flexwerkers.

In het vierde kwartaal van 2019 groeide het aantal zzp’ers met 2,5 procent op jaarbasis, precies de periode waarin de WAB de meeste beëindigingen van flexibele contracten veroorzaakte. Dat bracht het aantal zzp’ers naar meer dan 1 miljoen. Anderzijds was er in het eerste kwartaal van 2020 een afname van het aantal zzp’ers van 2,1 procent op jaarbasis. Dit was ook het moment waarop werkgevers hun pessimistische verwachtingen bijstelden en weer flexwerkers aannamen, zo stelt ABN AMRO in haar rapport.

Koolmees was gewaarschuwd

Kamalika Patra, Sector Analist Zakelijke Dienstverlening van ABN AMRO. “De WAB is bedoeld om vaste arbeidsrelaties voor werkgevers aantrekkelijker te maken dan flexibele arbeidsrelaties. Uit het onderzoek blijkt dat al vanaf mei 2019 maar liefst 77.000 tijdelijke contracten zijn opgezegd, maar deze niet aantoonbaar zijn vervangen door vaste contracten. Flexwerkers kwamen deels in de WW terecht, terwijl werkgevers overstapten op zzp’ers. Zij pasten hun flexibele schil aan, vooruitlopend op de kostenverhogingen die de WAB zou veroorzaken. Hieruit blijkt dat het doel van de WAB – meer werk- en inkomenszekerheid voor werknemers en meer flexibiliteit voor werkgevers – niet aantoonbaar is bereikt.”

Minister Koolmees is bij de invoering van de WAB uitvoerig gewaarschuwd voor dit ‘waterbedeffect‘. In het regeerakkoord was afgesproken dat deze WAB en de nieuwe inhuurregels voor zzp (de vervanging van de Wet DBA) tegelijk zouden worden ingevoerd. Omdat die nieuwe Wet DBA ingewikkelder bleek dat verwacht, koos de minister er toch voor om de WAB alvast in te voeren. Ook omdat hij vond dat het ‘waterbedeffect WAB en nieuwe Wet DBA niet te voorspellen’ was. Zoals bekend is het dit kabinet uiteindelijk niet gelukt om de Wet DBA te vervangen.

Het volledige rapport van ABN AMRO is hier te vinden
Lees meer over de (invoering en effecten) van Wet Arbeidsmarkt in Balans in dit artikeloverzicht