Modern werkgeversgezag: Brussel presenteert criteria voor werkgeverschap in de platformeconomie

Zzp’ers die werken via apps zoals Uber en Deliveroo moeten automatisch dezelfde rechten krijgen als werkenden in loondienst. Dat geldt ongeacht wat in hun contract staat. Lidstaten moeten zorgen dat deze platformwerkers recht hebben op zaken zoals ontslagbescherming, sociale zekerheid en minimumloon.

Platformbedrijven die met echte zzp’ers werken moeten kunnen bewijzen dat er geen sprake is van een afhankelijkheidsrelatie. De bewijslast ligt bij het platform.

Dat staat in een EU-ontwerprichtlijn, te lezen op de politieke nieuwswebsite Politico. Nadat de Europese Commissie de richtlijn heeft besproken, gaat hij ter beoordeling naar de 27 lidstaten en het Europees Parlement. Als de richtlijn wordt aangenomen, moeten de lidstaten die binnen twee jaar omzetten in hun eigen wetgeving.

Criteria voor werkgeverschap

Een platform is werkgever als de arbeidsrelatie in de praktijk voldoet aan twee of meer van de volgende criteria:

• Het platform bepaalt de beloning van de werkende
• Het platform stelt eisen aan het uiterlijk van de werkende (hij moet bijvoorbeeld een uniform dragen)
• Het platform monitort de prestaties van de werkende via digitale middelen
• Het platform bepaalt de werktijden
• Het platform beperkt de mogelijkheden van de werkende om voor anderen te werken.

Met deze definitie sluit de Commissie aan op een uitspraak van de rechtbank Den Haag. Die oordeelde in september dat taxi-app Uber zijn chauffeurs in dienst moet nemen, omdat zij rijden onder ‘modern werkgeversgezag’ via de app. De werkende is daarbij afhankelijk van het systeem: de app bepaalt werktijden en beloning, platformwerkers kunnen niet onderhandelen over tarieven en voorwaarden. Dit is bijvoorbeeld zo bij Uber en Deliveroo.

Niets te vrezen

In het Financieele Dagblad (FD) zegt Niels Arntz van werkplatform Temper dat hij niets te vrezen heeft van de nieuwe richtlijn. Temper gebruikt namelijk geen algoritme, het is niets meer dan een digitaal prikbord voor opdrachten.

Het is aan de lidstaten van de Europese Unie zelf hoe zij de richtlijn omzetten in eigen arbeidswetgeving.

Menselijk toezicht op het algoritme

In de EU-richtlijn staat ook dat het bedrijf zijn medewerkers inzicht moet geven in de werking van het algoritme. Hoe houdt de app prestaties bij en welke gevolgen heeft dat? Op basis waarvan krijgt iemand een klus? Hoe berekent het algoritme de verdiensten?

Daarnaast moet er ‘een vorm van menselijk toezicht’ op de werking van algoritmes komen. Platformexpert Martijn Arets organiseerde in 2019 al een discussie over zo’n ‘algoritme accountant’. Lees hier meer.

Arets begrijpt dat de Commissie toezicht wil op algoritmes, maar twijfelt aan de uitvoerbaarheid. “Een algoritme is voor velen een mysterieuze blackbox en dat zorgt voor wantrouwen”, legt hij uit. “Ik ben dus voor toezicht en verplichte uitleg, dat maakt gebruikers minder afhankelijk van het algoritme. Maar controle kost tijd en geld. Is het eerlijk om in regeldruk onderscheid te maken tussen digitale en niet-digitale bedrijven?”

Is dit de oplossing?

Arets noemt de EU-richtlijn ‘een zwaktebod’. “De huidige regels zijn niet duidelijk genoeg, dus komt Brussel met een pleister”, zegt hij. “Het zou niet uitmaken bij wie de bewijslast ligt als de criteria voor werknemerschap helder zouden zijn.”

Hij mist een bredere discussie over de arbeidsmarkt. “Jammer, want fundamentele vragen over werkgeluk en algoritmisch management blijven onbeantwoord. De Commissie gaat er vanuit dat een dienstverband wenselijk is, maar dat is maar de vraag.”

Universitair hoofddocent arbeidsrecht Hanneke Bennaars (Universiteit van Amsterdam) is het daarmee eens. “Het is bovendien niet zo dat platformwerkers de enige werkenden zijn met problemen op de arbeidsmarkt. Waarom wel extra regels voor Uber-chauffeurs en niet voor zzp’ers die via TCA werken? Waarom wel bescherming voor fietskoeriers van Deliveroo en niet voor postbezorgers van PostNL of DHL?”

Te weinig bescherming en te weinig ruimte voor ondernemerschap

Ze is wel blij dat de EU zich bemoeit met de platformeconomie. “Op dit moment is er niet alleen te weinig bescherming voor sommige werkenden, maar ook te weinig ruimte om zelfstandig te ondernemen”, zegt ze. “Platformen zijn meestal in meerdere lidstaten actief, dus het lijkt logisch dat Europa zich in deze discussie mengt.”

De Europese Commissie schat dat als de richtlijn wordt aangenomen, ruim 4,1 miljoen platformwerkers een dienstverband krijgen en er minstens 121 euro per jaar op vooruitgaan. De Commissie verwacht dat dit de werkenden ten goede komt, vooral platformwerkers die nu minder dan het minimumloon verdienen.

Deliveroo: negatieve gevolgen

Platformbedrijven waarschuwen juist dat deze nieuwe richtlijn leidt tot banenverlies. De vereniging van bezorgplatformen Delivery Platforms Europe laat met een eigen studie zien dat veel koeriers niet op een dienstverband zitten te wachten. De nieuwe richtlijn zou de koeriers zelfs ‘volledig ontmoedigen’ om te werken.

“Voorbeelden uit de hele wereld tonen duidelijk aan dat de herclassificatie van riders niet alleen negatieve gevolgen heeft voor de riders zelf, maar ook voor de consumenten, restaurants en lokale economie”, zegt een woordvoerder van Deliveroo tegen ZiPconomy. “Deze voorstellen vergroten de onzekerheid en zijn meer in het voordeel van juristen dan van de zelfstandige platformwerkers. […] De gevolgen van de voorstellen zullen voor alle platforms anders zijn en we zullen de eventuele impact ervan beoordelen.”