Elke platformwerker een dienstverband: waarom deze EU-wens geen uitgemaakte zaak is

Na het bestuderen van 100 rechtszaken kwam de Europese Commissie tot de conclusie dat zij moet zorgen voor betere werkomstandigheden in de platformeconomie. De platformwerkers die jouw pizza bezorgen of taxi rijden zijn veelal freelancers. Dat betekent dat ze geen recht hebben op zaken als ontslagbescherming, pensioen of een minimumloon.

Om dat te veranderen kwam Brussel eind december met een ambitieus wetsvoorstel. Allereerst wil de Commissie de bewijslast voor het duiden van een arbeidsrelatie omkeren. Wie via een platform werkt, is per definitie werknemer met een dienstverband, tenzij het platform kan aantonen dat dit niet zo is. Daarnaast moeten platformen transparantie bieden, onder andere door inzicht te geven in de algoritmes die werkenden aansturen en belonen.

• Lees meer over het wetsvoorstel van de Europese Commissie en de reacties daarop in het overzichtsartikel op onze Belgische zustersite NextConomy

Wat we kunnen verwachten

Of platformen inderdaad hun werkenden in dienst nemen, is nog niet zeker. Hoewel het draagvlak voor dit wetsvoorstel breed is, zijn er nog veel losse eindjes.

De onderhandeling over de exacte invulling van het voorstel duurt nog zeker twee jaar. Veel lidstaten zullen hun eigen wensen toevoegen. Ook de platformen zullen invloed uitoefenen, want er staat veel op het spel. De Europese Commissie berekende dat zij door het wetsvoorstel tot 8 miljard euro per jaar extra kwijt zijn aan loonkosten.

Voor- en nadelen van het dienstverband

Volgens de platformen worden ook de platformwerkers de dupe van deze richtlijn. Ten eerste hebben werkenden namelijk behoefte aan flexibiliteit en autonomie om te werken wanneer en waar zij willen, bepleiten platformen.

Het gegeven dat Deliveroo in de begindagen bezorgers in dienst had en ook Thuisbezorgd de eigen koeriers een arbeidscontract geeft, laat zien dat autonomie, flexibiliteit en een dienstverband in principe prima samen kunnen gaan. Het dienstverband heeft wel wat beperkingen voor de werkende. Hij moet vooraf zijn beschikbaarheid opgeven, kan voor slechts één platform tegelijk werken en zijn beloning staat vooraf vast: harder fietsen leidt niet tot meer inkomsten.

Autonomie, flexibiliteit en een dienstverband kunnen in principe prima samen gaan

Platformen zelf hebben die flexibiliteit eigenlijk steeds minder nodig. Zij hebben ondertussen namelijk genoeg data om te voorspellen wanneer extra maaltijdbezorgers of taxichauffeurs nodig zijn. Het argument van de platformen is daardoor dun.

Verplicht dienstverband leidt tot minder werkgelegenheid

Toch is werken met zzp’ers makkelijk voor platformen, niet alleen omdat zij hierdoor geen werkgeverslasten hoeven te betalen. Om de klant snel te bedienen hebben platformen als Deliveroo en UberEats er belang bij dat eigenlijk te veel bezorgers beschikbaar zijn. Als er dan toch geen werk is, is dat pech voor de zzp’er. Als een platformwerker in dienst is, ligt dit risico waar het hoort: bij het platform.

Dit zal impact hebben op het aantal bezorgers dat het platform in dienst neemt. Een verplicht dienstverband, wat in de praktijk niet via het platform maar via een onderaannemer of een uitzendbureau zal lopen, leidt zo tot minder werkgelegenheid. Dat bleek in Zwitserland, waar UberEats zijn freelancers in dienst moesten nemen. De bezorgers moesten solliciteren voor behoud van hun ‘baan’. Volgens een bericht van Uber kreeg slechts 23% van de koeriers een dienstverband.

Hierbij is er een grote kans dat zij die die bescherming het hardst nodig hebben, alsnog buiten de boot vallen. Guillaume Blanchet, directeur van de Franse bezorgcoöperatie Naofood zei hierover in NRC: “veel van hun medewerkers hebben geen papieren, zij hebben niet de keuze om werknemer te worden of niet.” Het verplicht in dienst nemen van bezorgers is dus zeker een mogelijkheid, maar dit zien als dé oplossing voor een kwetsbare groep werkenden is, op zijn zachtst gezegd, naïef.

Platformlobby in de praktijk

Hoeveel invloed platformen kunnen uitoefenen op wetgeving, bleek toen in 2019 de AB5-wet werd ingevoerd in de Amerikaanse staat Californië. Deze wet was bedoeld om taxi- en bezorgplatforms te dwingen hun werkenden in dienst te nemen. Wie aan drie criteria voldeed, was automatisch werknemer.

Platformen waren het er niet mee eens en kwamen in actie. Ten eerste veranderden ze hun eigen regels om te zorgen dat ze niet onder de wet zouden vallen. Zo konden Uber-chauffeurs opeens wel hun eigen tarief bepalen en kregen zij meer informatie over ritten.

Ten tweede voerden platformen een flinke lobbycampagne. Daar gaven zij 200 miljoen dollar aan uit, met succes. Er kwam een uitzonderingswet voor bedrijven in de platformeconomie, Proposition 22. Dat betekende dat juist bedrijven als Uber en Lyft freelancers niet in dienst hoeven te nemen. De platformwerkers hebben wel enkele extra zekerheden, maar veel minder dan die van een werknemer. Zo ontstond een aparte status voor platformwerkers.

Nadat de lobbycampagne geslaagd was, vonden de platformen die extra vrijheden voor freelancers niet meer nodig. Veel bedrijven verwijderden opties zoals eigen tariefbepaling weer.

Kat-en-muisspel in het verschiet

Ook in de Europese Unie zullen de taxi- en maaltijdbezorgplatformen flink lobbyen tegen de nieuwe richtlijn. Ook zullen ze hun codes aanpassen om onder de wet uit te komen. Dat kan eenvoudig, want de criteria van de EU zijn helder. Zo kunnen platformen freelancers invloed geven op de prijs, bedrijfskleding suggereren in plaats van eisen, minder prestaties monitoren en werkenden toestaan via andere platformen te werken. Een kat-en-muisspel ligt in het verschiet.

Het is goed dat Europa de positie van platformwerkers wil versterken, maar of dit voorstel de problemen oplost, is dus maar de vraag. Niet alleen omdat het waarschijnlijk flink wordt aangepast, maar ook omdat het selectieve symptoombestrijding is. Ook schijnzelfstandigen en kwetsbare werkenden buiten de platformeconomie verdienen betere arbeidsomstandigheden. Het is tijd voor structurele oplossingen om zekerheid en waardering op de arbeidsmarkt te verbeteren.