Secretaris-generaal van EZK: Overheid moet rigide arbeidsmarkt vlottrekken

Nederland staat voor grote maatschappelijke transities en dat vraagt om regie van de overheid, zegt Lidewijde Ongering, Secretaris-generaal van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. In haar nieuwjaarsartikel voor ESB zet ze uiteen hoe de overheid slim de regie kan nemen in een veranderende wereld. En hoe een dynamische en wendbare arbeidsmarkt de transities kan ondersteunen. Het huidige overheidsbeleid zit die wendbaarheid soms in de weg, is daarbij haar conclusie.

Personeelstekorten maken transities onhaalbaar

Zowel de klimaattransitie als de digitale transitie maken veel los in de samenleving, schrijft Ongering. Ze zorgen voor innovatie, initiatieven en nieuwe verdienmodellen, maar ook voor bezorgdheid en weerstand.

Een gebrek aan dynamiek op de arbeidsmarkt helpt daarbij niet. Personeelstekorten vertragen deze transities en verhogen de kosten. “Momenteel is een aanzienlijk deel van de vacatures onvervulbaar in bijvoorbeeld de installatiesector en de ICT. Als mensen niet doorstromen naar ‘kraptesectoren’, worden de transities onhaalbaar.”

Geen doorstroming ondanks coronacrisis

Zelfs de coronacrisis zorgde niet voor doorstroming van mensen die hun baan verloren naar een groeisector, zo stipt Ongering aan. Meestal kozen ze voor een baan in een aanverwante sector. En mede door de economische steunpakketten van de overheid, gingen er sowieso minder bedrijven failliet en bleven werknemers relatief lang bij hun werkgever.

Gebalanceerd sociaal vangnet

De overheid zorgde met de steunmaatregelen eerder voor stilstand dan voor dynamiek op de arbeidsmarkt, vindt Ongering. De overheid zou de dynamiek juist moeten bevorderen met een gebalanceerd sociaal vangnet, dat ruimte biedt voor nieuwe kansen. “Een vangnet staat mensen toe om te veranderen. Kansen ontstaan namelijk in een diverse en innovatieve economie met een aantrekkelijk vestigingsklimaat.”

Rigide regelgeving arbeidsmarkt

Volgen Ongering belemmert rigide regelgeving in Nederland bovendien de dynamiek op de arbeidsmarkt. Ze wijst daarbij op de bescherming van werknemers met een vast contract, waarin Nederland veel verder gaat dan de andere OESO-landen. Aan die ontslagbescherming zitten voor- en nadelen. Aan de ene kant blijven werknemers daardoor langer bij dezelfde werkgever, waardoor werkgevers meer geneigd zijn te investeren in scholing. Aan de andere kant blijven werknemers door ontslagbescherming mogelijk langer in een minder productieve functie.

Keerzijde vaste contract

Die ‘relatief rigide bescherming’ heeft dus ook een serieuze keerzijde, zo schrijft ze: Rigiditeit maakt werkgevers terughoudender om mensen in vaste dienst te nemen, of om, als dat nodig is, hun personeelsbestand af te schalen.” Volgens Ongering moet ook die keerzijde van het vaste contract meer aandacht krijgen van de politiek. “Daarom moeten we – temeer omdat de wereld verandert – een kritisch debat durven te voeren over de starheid van vaste contracten, en over ontslagbelemmeringen zoals de transitievergoeding. De transitievergoeding zou bijvoorbeeld verplicht besteed kunnen worden aan scholing.”

Ook de Commissie Borstlap wees haar eindrapport op dit punt.

Doorstroming en scholing

Scholing en omscholing zijn sowieso kritische succesfactoren voor de transities, meent Ongering. Voor de banen in de transities zijn er vaak specifieke vaardigheden en diploma’s nodig. Daarom is het voor de doorstroming nodig dat mensen zich omscholen of lerend gaan werken. Dit zou volgens Ongering gebruikelijker en toegankelijker moeten worden, bijvoorbeeld door betere informatie over omscholingssubsidies. “Werkgevers spelen hierin een belangrijke rol omdat zij weten welke vaardigheden er in hun bedrijf nodig zijn.”

Aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt

Ongering komt daarnaast met voorstellen om het onderwijs beter te laten aansluiten op de arbeidsmarkt. Dat zou bijvoorbeeld kunnen door voor opleidingen met weinig arbeidsmarktkansen de financiële prikkel te verminderen om veel studenten aan te trekken. “Door meer middelen beschikbaar te stellen voor technische opleidingen, kunnen die opleidingen dan meer onderwijspersoneel aantrekken.”

In de Webinar Week gaan verschillende sprekers in op deze thematiek. Bijvoorbeeld Stef Witteveen, op donderdag 17 februari, 14.30 uur: De arbeidsmarkt moet vooruit, niet achteruit! – inschrijven kan hier.