EU-richtlijn over arbeidsplatformen: wat betekent dit voor freelancers?

De opkomst van de platformeconomie is een van de ingrijpendste veranderingen in de wereld van werk in het afgelopen decennium. Data van Pew Research suggereren dat zestien procent van de Amerikanen geld heeft verdiend via een online gigplatform. Hieronder vallen verschillende klussen zoals eten bezorgen, personenvervoer via apps en het brengen van boodschappen.

De situatie in Europa is vergelijkbaar. Een aantal onderzoeken voorspelt dat in 2025 43 miljoen mensen (wel eens) via een platform zal werken. Dat is bijna tien procent van de EU-populatie.

Het werken via een platform biedt mensen flexibiliteit bij het verdienen van geld, omdat ze hun eigen werkuren kunnen bepalen en die ook kunnen aanpassen als dit niet uitkomt. Bovendien geeft het hen een kans om geld te verdienen in een economie waarin een traditionele baan vinden lastig is. De drempel om via een platform te werken is immers laag.

Desondanks zijn er meer en meer zorgen over het potentiële misbruik door platformen doordat ze de traditionele werkgever-werknemer relatie vervangen door andere afspraken, zonder de bijkomende voordelen en wettelijke bescherming die normaal gesproken bij dit soort werkrelatie gebruikelijk is.

De EU-commissie heeft in december een aantal voorstellen gedaan met als doel deze balans te herstellen en de werkomstandigheden voor de miljoenen platformwerknemers in Europa te verbeteren.

Dit artikel gaat in dit op de mogelijke impact van dat voorstel op freelancers, los van het feit of ze vrijwillig of onvrijwillig voor die status hebben gekomen. Let op: In dit artikel maken we gebruik van het woord ‘werkende’ en ‘platformwerker’, zowel voor freelancers als werknemers die via een platform werken.

Wat is een digitaal arbeidsplatform?

Een digitaal arbeidsplatform of gigplatform is een online of mobiele applicatie die werkers verbindt met werkmogelijkheden. Er zijn grofweg twee categorieën digitale arbeidsplatformen: online webgebaseerde platformen en locatiegebaseerde platformen.

Locatiegebaseerde platformen wijzen werkenden aan taken toe gebaseerd op hun locatie. Denk hierbij aan apps waar je eten thuis kan laten bezorgen, personenvervoer-apps en boodschapbezorgdiensten. Online webgebaseerde platformen zijn niet afhankelijk van een locatie en maken het voor individuen en bedrijven mogelijk om in real-time freelancers in te huren voor taken.

We denken bij de gigeconomie en platformmedewerkers vaak alleen aan Deliveroo-bezorgers, Uber-bestuurders en boodschapbezorgdiensten bij nieuwkomers zoals Gorilla’s. Maar het is belangrijk om ons te realiseren dat de platformeconomie veel groter is, en het ook gaat om opdrachten zoals vertalen, programmeren, grafisch ontwerpen en meer.

Wie worden er geraakt door de veranderingen?

Volgens data van de EU werken er meer dan 28 miljoen mensen via een digitaal arbeidsplatform in de EU. De grote meerderheid hiervan zijn freelancers, die daar zelf voor kiezen en waarbij er ook geen sprake is van mogelijk schijnzelfstandigheid. De Europese Commissie gaat er bij haar voorstel vanuit dat er zo’n 5,5 miljoen platformwerkers onterecht gezien worden al zelfstandigen. Gezien hun relatie met het platform moeten ze beschouwd worden als werknemer.

De voorgestelde richtlijn richt zich voornamelijk op het voorzien van wettelijke zekerheid voor werkenden over hun status en op het helpen van de 5,5 miljoen ‘freelancers’ aan voordelen die bij een traditioneel werknemerscontract horen. Denk hierbij aan doorbetaald worden bij ziekte, minimumloon en veiligheidsvereisten voor de werkplek.

De EU heeft ook een aantal richtlijnen bekend gemaakt, met als doel de werkomstandigheden van platformwerkers te verbeteren. Zowel voor ‘echte’ freelancers als voor de groep die gezien zou moeten worden als werknemers.

Inhoud van de richtlijn

In de richtlijn staan drie zaken die zowel impact hebben op echte freelancers als op hen die misschien wel eigenlijk werknemers zijn:

1.       verduidelijking van werkstatus,

2.       verbetering van de transparantie van algoritmisch management en

3.       de mogelijkheid om collectief te kunnen onderhandelen.

Ad 1 Verduidelijking van werkstatus

Een van de voornaamste doelen van deze richtlijn is het verhelderen van de classificatie van platformwerkers. Veel van hen werken zelf graag als freelancer en waarderen de flexibiliteit die deze status hen biedt. Maar anderen verliezen door het werken voor een platform werknemersrechten waarop ze mogelijk wel recht hebben.

Volgens de voorgestelde regels wordt een werkende geclassificeerd als medewerker als ten minste aan twee van de volgende voorwaarden wordt voldaan:

– Het platform bepaalt de hoogte van vergoeding die de werkende ontvangt.

– Het platform stelt eisen aan de werkende over zaken als kleding , gedrag en prestatie.

– Het platform beperkt de vrijheid om taken te weigeren of om taken uit te laten voeren door bijvoorbeeld een invaller

– Het platform bepaalt wanneer en hoe taken uitgevoerd moeten worden.

– Het platform legt voorwaarden op waardoor de werkende beperkt wordt om een eigen klantenbestand op te bouwen of om te werken voor andere partijen.

De impact is fors. Zij die onterecht geclassificeerd zijn als freelancer krijgen zo rechten op minimumuurloon, vakantiegeld, werkloosheidsuitkering en vallen onder dan onder de arbeidstijdenwet.

De voorgestelde wetgeving draait ook de bewijslast om. Indien er aan twee of meer van de bovenstaande criteria voldaan wordt, dan is het aan de werkgever om te bewijzen dat iemand  geen werknemer is. Dit is een uiterst belangrijke ontwikkeling. Nu moeten platformwerkers vaak via langdurige en dure juridische procedures aantonen dat zij in dienst zijn. Dit is voor velen van hen financieel niet mogelijk.

Ad 2 Meer transparantie over de toepassing van algoritmes

Veel platformen gebruiken algoritmes om hun werkenden op afstand te managen. Deze technologische tools en processen werken met een verzameling van data zoals de locatie van de werkende en beoordelingen en waarderingen van de klant. Deze algoritmes stellen het bedrijf in staat om (semi-)automatisch beslissingen te nemen.

Maar deze systemen kunnen een onevenwichtige machtsverhouding met zich meebrengen, omdat werkenden niet altijd snappen hoe deze beslissingen tot stand komen. Er bestaat ook een risico dat vooroordelen en discriminatie meespelen wanneer klantbeoordelingen gebruikt worden om beslissingen te nemen die gevolgen hebben voor de werkenden.

Volgens de voorgestelde regels hebben werkenden het recht om geautomatiseerde beslissingen aan te vechten. Platformen worden daardoor verplicht om transparanter te zijn over hoe zij deze systemen gebruiken. Dit is van toepassing voor mensen die eigen baas zijn en voor hen die volgens de nieuwe richtlijn zullen worden geclassificeerd als werknemers. De platforms zullen ook verplicht zijn te zorgen voor menselijk toezicht op de naleving van de wettelijke arbeidsvoorwaarden.

Ad 3 Wettelijke zekerheid over collectieve overeenkomsten

De EU richtlijn bevat ook een voorstel dat zelfstandigen zonder personeel meer mogelijkheden geeft om collectief te onderhandelen over werkomstandigheden en tarieven. Onder het huidige mededingingsrecht kan dat niet. De richtlijn wil dat anders. Freelancers mogen gezamenlijk over tarieven en andere zaken gaan onderhandelen mits ze aan één of meer van de volgende voorwaarden voldoen:

– Vijftig procent of meer van hun jaarlijkse inkomen komt van één klant.

– Ze werken ‘zij aan zij’ met werkenden in loondienst en doen dezelfde of soortgelijke taken.

– Ze werken via een digitaal arbeidsplatform.

Mogelijke nadelen voor freelancers

De EU richtlijn is zonder twijfel een welkom initiatief voor veel werkenden die ten onrechte gezien en behandeld worden als freelancer, waardoor ze werknemersrechten mislopen. De COVID-19 pandemie heeft de relevantie hiervan aangetoond, omdat veel gig workers toen geen werk meer hadden en geen gebruik konden maken van een sociaal vangnet of steunmaatregelen .Desondanks zijn er ook freelancers die platformen gebruiken en die zich zorgen maken over mogelijke bijeffecten van het voorstel. Worden ze niet onbedoeld op één hoop gegooid met werkenden die de freelancer status niet vrijwillig hebben gekozen. En gaan collectieve overeengekomen afspraken niet ten koste van individuele flexibiliteit en innovatie? .

Conclusie

Ondanks dat we niet de exacte criteria kennen van de definitieve richtlijn, ziet het er wel naar uit dat de verschillen tussen freelancers en werknemers duidelijker zullen worden. Ze sluiten ook aan bij criteria die passen bij een standaard werknemer-werkgeverrelatie.

Hoewel de zorgen over te strikte regulering van de platformeconomie gerechtvaardigd zijn, ziet het er wel naar uit dat de echte freelancers door kunnen gaan met het gebruiken van platformen, zonder dat hun freelancersstatus in gevaar komt.

Anderzijds kunnen de extra beschermingsmaatregelen voor de groepen die ten onrechte zijn gelabeld als freelancer de levens en de werkomstandigheden van miljoenen werkenden in Europa aanzienlijk verbeteren.

Bron: EU Directive on Labour Platforms: What It Means for Freelancers

EU-richtlijn platformeconomie in Nederland

Wanneer het EU-voorstel wordt goedgekeurd door het Europees parlement en de Europese commissie, dan moeten de lidstaten de richtlijn binnen twee jaar verwerken in nationale wetgeving. Op 10 februari vergadert de Kamer met Minister Van Gennip (SZW) over het eerste voorstel. Een week later bespreekt ze het in Europa met naar collega-ministers.

Volg voor de recentste ontwikkelingen ons dossier EU-richtlijn platformeconomie