Podcast: Mathijs Bouman over de zielige zzp’er en hoe de polder dat beeld hardnekkig in stand houdt

In de podcastserie ‘Werken aan Nederland’, georganiseerd door de Werkvereniging, spreek ik samen met Martijn Aslander met verschillende gasten over de arbeidsmarkt. In deze aflevering spreken wij met Mathijs Bouman. Bouman is columnist bij Het Financieele Dagblad en redacteur/econoom (“huiseconoom”) van Nieuwsuur.

Luister hier de podcast via Spotify of scroll naar de volgende fragmenten:

• 07:40 Allereerst ondersteun ik de stelling dat zzp’ers niet zielig zijn. Zzp’ers zijn tevredener, kennen minder stress, zijn ouder, beter opgeleid en lijken niet op de flexwerker. In feite past de zzp’er niet in het sociaal arrangement dat de polder ooit heeft opgesteld.
• 11:08 Waarom het zo lang duurt en zo moeilijk is? Ja, daar heb ik wel mijn complottheorieën over: de vakbonden.
• 29:45 Dan komt de covidcrisis en verbieden we mensen te werken. We zeggen het is geen ondernemersrisico, maar een gezondheidsrisico om vervolgens superarmoedige regelingen te treffen voor de zzp’ers. Het lijkt op gemene, onbewuste opzet.
• 1:01:14 Omscholing is veel belangrijker dan bijscholing, maar rampzalig voor de veertiger die dit noodgedwongen moet doen. Zeker als zowel de ww als de opleidingsbudgetten hier totaal niet op gericht zijn. Want in Nederland wordt er van je verwacht dat je eerst drie maanden boos thuis gaat zitten met ‘rouwverlof’.

https://open.spotify.com/episode/6YkUYMnrnwU2snPlnm1Lay?si=XxWpGyg0RUC3-WafvQ6EnQ

Zielige zzp’ers

“Laat ik duidelijk zijn over mijn rol: ik ben maar een columnistje, het is niet mijn taak de nieuwe minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Karien van Gennip, te adviseren. Hoewel haar voorganger Wouter Koolmees wel goede ideeën had over de Nederlandse arbeidsmarkt, is het zzp- dossier blijven liggen. Er was en is zoveel onzekerheid over wie nu wel of niet een zzp’er is en de wet DBA was zo onhandig uitgelegd, dat ik verbaasd ben dat dit niet rechtgezet is met een uitspraak waarmee de Belastingdienst verder had gekund. Maar er is sinds de vorige kabinetsformatie 4,5 jaar niets mee gedaan. Ik ben benieuwd of deze minister politieke sturing gaat geven.”

Bij de Werkvereniging noemen we zzp’ers die overtuigd zzp’er zijn ‘hiërarchische vluchtelingen’. Mensen die klaar zijn met bullshit op de werkvloer en het zelf wel regelen. Hoe komt het nu dat het heersende beeld, dat de zzp’er zo zielig is, zo geframed wordt door media en politiek? Terwijl uit recent onderzoek blijkt dat slechts 7 procent onvrijwillig zzp’er is.

“Allereerst ondersteun ik de stelling dat zzp’ers niet zielig zijn. Je ziet het in alle cijfers: zzp’ers zijn tevredener, kennen minder stress, zijn ouder, beter opgeleid en lijken niet op de flexwerker. In feite past de zzp’er niet in het sociaal arrangement dat de polder ooit heeft opgesteld.

De zzp’er past niet in het sociaal arrangement dat de polder ooit heeft opgesteld.

Het nieuwe regeerakkoord kent een teleurstellende arbeidsparagraaf, want met welk deel van het Borstlap en SER-advies het zzp-dossier aangepakt wordt weten we nog niet. In feite laat men de polder precies zoals die is; waar macht leidend is en het sociaal economische beleid echt wordt bepaald. Maar op de polder kun je niet stemmen.”

Complottheorie

Dus de enige manier om de zzp’er een logische plek te geven, is iets doen aan die arrangementen en deze los te koppelen van het vaste contract waar ze heel toevallig aanhangen. Waarom duurt dat zo lang en is het zo moeilijk?

“Ja, daar heb ik wel mijn complottheorieën over: de vakbonden. Vooral CNV en FNV zitten als een spin in het web van de sociaal arrangementen, hebben invloed en willen hun positie niet kwijt. Het is een complottheorie omdat ik het niet kan bewijzen. Begrijp me goed, ik ben niet tegen een vakbond en ben er zelfs voor dat iedereen lid wordt van een vakbond, maar niet van deze. Want dan geef je je stem aan mensen die tegenhouden dat modern werkenden (zoals de Werkvereniging hun belangengroepen noemt) zelf regie willen over hun leven, hun loopbaan en hun sociale zekerheid. Voorheen was er samen uitkomen het enige doel. Andere landen keken met verwondering naar Nederland waarin we nauwelijks arbeidsonrust kenden. Maar het houdt op als de polder niet in de gaten heeft dat er meer groepen zijn wiens belangen vertegenwoordigd moeten worden.”

Vergrijzing als boosdoener

Het nieuwe kabinet wenst de kloof te verkleinen, maar zij lijken nu beleid te maken voor mensen die ze niet zien, niet kennen en niet horen. Wanneer is het dan misgegaan?

“Dat weet ik niet. Beter kun je vragen wanneer het nog goed ging. In de jaren negentig zijn goede hervormingen doorgevoerd op de arbeidsmarkt, iedereen lonkte naar het poldermodel. De eerste mogelijke verklaring waardoor het is misgegaan is de vergrijzing. Twee derde van onze beroepsbevolking is al vergrijsd en dit zorgt ervoor dat er meer opgekomen wordt voor de belangen van de ouderen door partijen als 50plus en een jongerenpartij ontbreekt.“

De vergrijzing leidt tot een krappe arbeidsmarkt. Er is wel werk maar geen banen genoeg. De ongelijkheid tussen vast en flex werkt in alles door, neem bijvoorbeeld de woningmarkt. Waarschijnlijk ziet de arbeidsmarkt er heel anders uit als het contract niet meer vastzit aan de hypotheek. Hoeveel mensen zouden acuut van baan veranderen als ze niet bang waren om hun huis kwijt te raken?

Het proefproces

“Als we het vaste contract minder vast maken, dan zou dat zeker helpen. We vragen aan een commissie (Borstlap) om vast minder vast en flex minder flex te maken. En om zzp’ers te integreren in een oplossing voor alle werkenden. Vervolgens komt de coronacrisis en verbieden we mensen te werken. We zeggen het is geen ondernemersrisico, maar een gezondheidsrisico om vervolgens superarmoedige regelingen te treffen voor de zzp’ers.”

“Hoe kan je mensen een beroepsverbod geven – want daar komt het op neer – vanuit het algemeen belang, zonder ze te compenseren? Het lijkt op gemene, onbewuste opzet. Taalkundig klopt dat niet. Maar het geeft aan dat de politiek zichzelf wel heel comfortabel argumenten geeft om superarmoedige regelingen te treffen en te zeggen: ‘moet je kijken hoe slecht die zzp’er voor zichzelf kan zorgen. Sommigen verdrinken zomaar, want kijk hoe slecht ze zwemmen.’ Maar de reddingsboei ontbreekt. De TOZO was te weinig voor ze, dus wordt deze maar afgeschaft? Dit was voor mij reden om het ballonnetje van een rechtszaak, een proefproces op te laten. Een ballonnetje dat de Werkvereniging heeft opgepakt.”

Het misverstand is te denken dat je iets moet doen aan flex zonder iets te doen aan vast.

Staatssteun bevordert vaste contracten

“Het misverstand is te denken dat je iets moet doen aan flex zonder iets te doen aan vast. In de adviezen (Borstlap, SER) gaat het allemaal over flex minder flex maken, maar het gaat nooit over vast minder vast maken. In de staatssteun tijdens de coronacrisis hebben de miljarden aan NOW-steun de vaste banen in stand gehouden. In de geschiedenisboekjes zal dit als succes vermeld gaan worden. Natuurlijk, het alternatief zoals in Amerika waarin iedereen werd ontslagen en een cheque meekreeg, was slechter. Maar het zou bij ons ook een succes geweest zijn als we 80 procent loonsteun hadden uitgekeerd en de rest evenrediger aan alle ondernemers hadden toegekend.”

Boos thuis zitten

Zijn de opleidingsbudgetten en het motto van ‘een leven lang leren’ dan de oplossing voor het arbeidstekort?

“Bijscholing is belangrijk, maar leuk om te doen. Omscholing is veel belangrijker, maar rampzalig voor de veertiger die dit noodgedwongen moet doen. Zeker als zowel de ww als de opleidingsbudgetten hier totaal niet op gericht zijn. Want in Nederland wordt er van je verwacht dat je eerst drie maanden boos thuis gaat zitten met ‘rouwverlof’. En de eerste cursus die je aangeboden wordt, is een sollicitatiecursus! Dat is bijna beledigend voor hoogopgeleiden, die feitelijk direct elders inzetbaar zijn met of zonder omscholing.”

“De oplossing? Het klinkt wel lekker radicaal om die opleidingsfondsen te nationaliseren. Geef ze aan de overheid, of nee, aan de Werkvereniging. Dit is wat ook Borstlap voorstelt: koppel een opleidingsbudget aan ieders Burgerservicenummer en stel het bij geboorte beschikbaar.”