Kabinet vraagt om geduld bij aanpak schijnzelfstandigheid. Zoekt nog naar meerderheid voor zzp-plannen.

Het kabinet werkt aan duidelijkere wetgeving om te bepalen wanneer een werkgever een zelfstandige mag inhuren. Dit wetsvoorstel gaat op z’n vroegst in het voorjaar 2024 naar de Tweede Kamer. Ondertussen moeten de verschillen in sociale zekerheid en belastingen tussen zelfstandigen en werknemers kleiner worden. Ook zal de Belastingdienst vaker handhaven.

“Het handhavingsmoratorium is opgeschort tot 2025, maar het idee dat we niet handhaven tot 2025 is onjuist”, benadrukte minister Karien van Gennip (Sociale Zaken) donderdag tijdens een speciaal zzp-debat. Samen met staatssecretaris Marnix van Rij (Fiscaliteit en Belastingdienst) sprak zij met de vaste Kamercommissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid over zzp-beleid.

In deze voorbeschouwing lees je wat er allemaal op de agenda stond. De belangrijkste thema’s:

• De Wet DBA en de handhaving op schijnzelfstandigheid
• De verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen (zzp-aov).

‘Schijnzelfstandigheid niet alleen problematisch voor kwetsbare werkenden’

Terwijl Tweede Kamerleden vooral vragen stelden over schijnzelfstandigheid bij kwetsbare werkenden, beklemtoonde Van Gennip dat schijnzelfstandigheid in alle sectoren en inkomensgroepen een probleem is. Het leidt volgens de minister namelijk tot oneerlijke concurrentie op arbeidsvoorwaarden en problemen met de sociale zekerheid. “In de zorg en het onderwijs stijgt bijvoorbeeld de werkdruk, omdat zzp’ers liever geen opleidingstaken, administratie en nachtdiensten uitvoeren. Als straks veel zelfstandigen zonder oudedagsvoorziening met pensioen gaat, zet dat ons sociale stelsel onder druk.”

Drie sporen tegelijkertijd

Het kabinet wil het probleem aanpakken ‘langs drie parallelle sporen’:

• Verschillen in fiscale en sociale zekerheid tussen werknemers en werkgevers verkleinen;
• Meer duidelijkheid bieden over de beoordeling van de arbeidsrelatie
• Handhaving op schijnzelfstandigheid intensiveren.

“Elk van deze drie sporen is urgent”, zegt Van Gennip. “We gaan dus gelijktijdig op elke weg stappen zetten.”

Grijs gebied en de webmodule

Eerst benadrukt de minister van SZW dat de regels over arbeidsrelaties nu vaak al duidelijk zijn. “Meestal kan er geen misverstand over bestaan”, zegt ze. Dat blijkt volgens haar ook uit de proef met de webmodule, de online tool op basis van de huidige wetgeving. Die geeft in tweederde van de gevallen antwoord op de vraag ‘mag ik een zzp’er inhuren of moet ik een werknemer in dienst nemen?’

“Soms wordt indruk gewekt dat als je er zelf voor kiest om zzp’ers zijn, dan je dan ook bent. Dat is niet zo. Schijnzelfstandigheid is een breder probleem dan alleen die kwetsbare platformwerkers.” @karienvangennip #zzpdebat

— Hugo-Jan Ruts (@hugojanruts) June 30, 2022

“Er is inderdaad een grijs gebied”, geeft Van Gennip toe. Maar ondernemers moeten niet doen alsof ze zich nu echt niet aan de regels kunnen houden, vindt ze. “Een werkgever kan zijn verantwoordelijkheid nemen en zorgen dat hij de arbeidsrelatie zo vormgeeft, dat hij buiten het grijze gebied valt. Hij kan de webmodule gebruiken om te zien hoe dat moet.”

Groenlinks-kamerlid Senna Maatoug stelde voor de webmodule in te zetten ‘om de markt op te voeden’, bijvoorbeeld in de zorg. Dat vindt Van Gennip een goed idee. Zij wil uitzoeken of dit bijvoorbeeld kan via extra voorlichting via branches.

Verduidelijking van de term ‘gezag’

De minister van SZW wil het grijze gebied kleiner maken door het begrip ‘gezag’ te verduidelijken. Een gezagsverhouding is namelijk een belangrijke aanwijzing voor werknemerschap, maar het is nu onduidelijk wanneer een werkgever en een werkende een gezagsrelatie hebben. Dat wil Van Gennip ophelderen met duidelijke criteria. “Bijvoorbeeld met een selectie van de belangrijkste criteria uit jurisprudentie”, zei Van Gennip. “Dat is ook zo gedaan in België.”

In de hoofdlijnenbrief over arbeidsmarktbeleid staat meer over verduidelijking van het gezagscriterium. Deze brief verschijnt waarschijnlijk vrijdag 1 juli. In elk geval wil Van Gennep haar wetsvoorstel in het voorjaar van 2024 indienen bij de Tweede Kamer.

Er zijn grofweg acht oplossingsrichtingen, lees daarover meer in dit ZiP-paper.

Belgische Arbeidsrelatiewet als inspiratiebron

Tipjes van de sluier: de minister onderzoekt het Belgisch model, maar ziet dat ‘vooral als inspiratiebron’. Ze vindt het bijvoorbeeld mooi dat er ook ‘contra-indicaties van werknemerschap’ in staan, oftewel: aanwijzingen voor ondernemerschap. Die ontbreken nu in de webmodule. Verder staat in de brief hoe ze werkenden wil helpen hun rechtspositie op te eisen ‘via een rechtsvermoeden van werknemerschap’.

Verder werd duidelijk dat de minister niets ziet in een aparte rechtspositie voor zzp’ers, een aangenomen motie van Ja21.

“Een aparte rechtspositie voor zzp betekent een derde categorie”, dat – zo maakt de minister wel duidelijk – ziet ze niet zitten, zegt @karienvangennip in reactie op wens @Eerdmans #zzpdebat

— Hugo-Jan Ruts (@hugojanruts) June 30, 2022

Fiscale en arbeidsrechtelijke verschillen

Op hetzelfde moment dat ze de wet verduidelijkt, wil de minister zorgen voor een ‘gelijker speelveld’. Zzp’ers verliezen de fiscale oudedagsreserve (FOR), de zelfstandigenaftrek wordt afgebouwd en het kabinet werkt aan een arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen (zzp-aov). Verder wil de minister zelfstandigen meer ruimte geven om collectief te onderhandelen en ze een stem geven in de polder.

De zzp-aov wordt ‘een hele puzzel’, zegt de minister. “In de hoofdlijnenbrief komen ook deze aov en een mogelijke opt-out voor zzp’ers aan de orde. Het moet betaalbaar, uitvoerbaar en uitlegbaar zijn. Dat wordt complex, want zzp’ers hebben diverse wensen. We gaan hier nog veel vaker over praten.”

De minister noemde alleen de veranderingen voor zelfstandigen, maar belooft dat er ook zaken gaan veranderen voor werknemers in loondienst. Hoe, dat staat in de hoofdlijnenbrief.

Van Rij: we gaan meer handhaven…

Staatssecretaris Marnix van Rij (Fiscaliteit) vertelt dat hij stappen zet om meer te handhaven op schijnzelfstandigheid. Zo verdubbelt bijvoorbeeld het aantal gespecialiseerde inspecteurs.

Dat kan beter, vinden vooral linkse partijen. Bart van Kent (SP) en Senna Maatoug (Groenlinks) willen bijvoorbeeld dat de Belastingdienst platformbedrijven Uber en Deliveroo aanpakt, nu de rechter heeft uitgesproken dat zij niet aan wet voldoen.

… maar handhaving blijft lastig tot er nieuwe regels zijn

Maar de Belastingdienst kan niet zomaar handhaven, legt Van Rij uit. Ook niet als er een rechterlijke uitspraak ligt. De inspecteurs moeten zelf onderzoek doen. Zolang het handhavingsmoratorium geldt, moeten ze bewijzen dat de bedrijven ‘kwaadwillend’ zijn. En dat is moeilijk, zegt de staatssecretaris.

Terwijl Van Gennip zegt dat zij ‘verduidelijking van de regels, intensiveren van toezicht en handhaving niet in de weg staat’, legt Van Rij uit dat handhaving pas echt kan beginnen als de regels duidelijk zijn. “Het begrip gezagsrelatie is cruciaal. Zolang dit niet duidelijk is, hindert het de fiscale handhaving”, zegt hij. “We handhaven, maar als boxer met één hand op de rug.”

“Soms wordt indruk gewekt dat als je er zelf voor kiest om zzp’ers zijn, dan je dan ook bent. Dat is niet zo. Schijnzelfstandigheid is een breder probleem dan alleen die kwetsbare platformwerkers.” @karienvangennip #zzpdebat

— Hugo-Jan Ruts (@hugojanruts) June 30, 2022

In het najaar komt hij met een plan van aanpak om dit te verbeteren. “Ik wil intensiveren, dit heeft hoge prioriteit. En als we handhaven, durf ik daarbij aan ‘naming and shaming’ te doen. Kwaadwillende opdrachtgevers die de wet niet naleven, moeten voelen dat handhaving serieus is.”

Links: pak platformen aan

Linkse en rechtse partijen zijn duidelijk verdeeld tijdens het zzp-overleg. SP, Partij van de Arbeid (PvdA) en Groenlinks willen dat de Belastingdienst vooral schijnzelfstandigheid in de platformeconomie aanpakt. Zij uiten hun frustratie over het feit dat Uber en Deliveroo geen boetes krijgen van de fiscus, terwijl de rechter heeft geoordeeld dat de zzp-taxichauffeurs en zzp-fietsbezorgers in loondienst horen. Senna Maatoug (Groenlinks): “Het is hier het wilde westen. Directies van grote platformbedrijven kunnen de regels aan hun laars lappen.”

Bart van Kent (SP) heeft alle rapporten uit het zzp-dossier meegenomen. “Het is duidelijk dat schijn-zzp’ers bij Deliveroo, Uber en PostNL uitgebuit worden. Ik heb maar één vraag: wanneer gaat u ingrijpen?”

Rechts: bescherm de kwetsbare, maar geef de bewuste zzp’er vrijheid

VVD, Ja21, Haga en SGP willen ook kwetsbare groepen beschermen, maar daarnaast bewust zelfstandige ondernemers vooral de ruimte geven. “Die echte zzp’ers? Van mij mogen het er nog veel meer worden”, zei Chris Stoffer (SGP). “Zij bouwen aan onze samenleving.”

Bart Smals (VVD) pleit ervoor de wil van de werkende centraal te stellen. “Gedwongen zzp-schap moeten we bestrijden, zonder dat het de vrijheid van anderen beperkt.”

“BVNL staat voor een kleine overheid, eigen verantwoordelijkheid en vrijheid. De laatste twee zijn ultieme verworvenheden van het zelfstandige ondernemerschap, de eerste een must om het te kunnen ontplooien.” #ZZP #debat #zzpdebat #ondernemers @OndernemendNL @onl pic.twitter.com/7AHl58BXy4

— Olaf Ephraim (@Olaf_Ephraim) June 30, 2022

Midden: CDA en D66

Marijke van Beukering van D66 sluit hierbij grotendeels aan. “Sommige zelfstandigen hebben bescherming nodig, anderen moeten we vooral vrijlaten”, zegt ze. Maar dat werkenden het helemaal zelf mogen bepalen, daar is ze het niet mee eens. “Incidenteel kan een zzp’er het werk doen van een werknemer, maar niet structureel.”

Ze vroeg linkse partijen om samen een oplossing te zoeken, maar die uitnodiging wees Bart van Kent (SP) af.

‘Dit lijkt een debat over politieke tegenstellingen. Dat vind ik jammer, want we vinden allemaal dat schijnzelfstandigheid ongewenst is.” stelt @Marijke_vB Vraagt aan linkse partijen welke plek ze zien voor echte zzp’ers? #zzpdebat

— Hugo-Jan Ruts (@hugojanruts) June 30, 2022

Ook CDA kijkt er net iets anders tegenaan dan de rechtse partijen. Net als minister Van Gennip benadrukt Hilde Palland (partijgenoot CDA) dat schijnzelfstandigheid speelt in meer sectoren dan alleen de platformeconomie. Palland wil dat er meer ruimte komt voor ‘modern werkgeverschap’. Ze benadrukt dat werkenden behoefte hebben aan autonomie. Beter werkgeverschap leidt tot minder behoefte aan zzp-schap, vond ook de Commissie Borstlap.

Zoeken naar politieke meerderheid

Tijdens het debat werd vooral duidelijk dat de minister komend jaar op zoek moet naar een meerderheid, zowel binnen als buiten de coalitie. Ze komt binnenkort met concretere plannen om de wet te veranderen en zo het begrip ‘gezag’ te verduidelijken. Naast het overbruggen verschillen binnen de coalitie, moet Van Gennip dan ook op zoek naar een meerderheid in de Eerste Kamer. Via steun van de linkse of de rechtse partijen. Met SGP, Ja21 en Groep Haga/BVNL was de laatste groep in elk geval opvallend ruim aanwezig tijdens het zzp-debat.

Claartje Vogel, Hugo-Jan Ruts