Mythe 1: Het arbeidsrecht is sterk verouderd

Dat het arbeidsrecht sterk verouderd is, is naar mijn idee de meest gehoorde en meest hardnekkige mythe over de tewerkstelling van werkenden.

Deze mythe wordt vooral in de politiek veel gebruikt als argument. De (sturing op de) arbeidsmarkt zou vastlopen, omdat het arbeidsrecht niet mee is geëvolueerd met de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Soms wordt daarbij gesteld dat het arbeidsrecht nog stamt uit de negentiende eeuw, dus sowieso verouderd is. Als je dit argument nog niet vaak bent tegengekomen, dan is het misschien leuk om de handelingen bij de wetgeving rond de wet DBA eens door te nemen. Te pas en te onpas werd daar (ten onrechte) verwezen naar het verouderde arbeidsrecht.

Serie mythes over flexibele arbeidsmarkt ontkracht
In deze blogserie rekent arbeidsjurist Joop der Weduwen af met hardnekkige mythes over het werken in een steeds flexibeler arbeidsmarkt.
“Mijn definitie van een mythe is ‘een verhaal gebaseerd op hele en halve waarheden, dat een eigen leven is gaan leiden in de publieke opinie en debat’. De afgelopen jaren heb ik heel wat van deze mythes voorbij zien komen. Ze worden soms gebruikt om de werkelijkheid te simplificeren, soms om ontwikkelingen te duiden maar soms ook om de werkelijkheid te kleuren in een (politiek) gewenste richting, waarbij ook wel groepen van werkenden ‘weggezet’ worden.”
De mythes die ik belicht, schuren allemaal aan het juridische kader. De blogs gaan niet uitputtend in op alle juridische achtergronden (wet, regelgeving en jurisprudentie). Ze schetsen een algemeen beeld of tendens en proberen aan te geven wat er wel en niet klopt aan zo’n mythe.
Alvast een disclaimer: Bij alle mythes geldt: ze bevatten altijd een kern van waarheid, maar het is zelden de gehele waarheid! De context bij of rond de mythe is altijd goed om te bezien. Zoals de Hoge Raad dat aangeeft: je moet het ‘holistisch’ bekijken.”

Arbeidsrecht is niet statisch maar dynamisch

Als eerste moet opgemerkt worden, dat het recht niet meer is dan een met de samenleving meeademende poging tot kaderstelling. Het arbeidsrecht is de neerslag van de behoefte die er leeft om de arbeidsmarkt te reguleren. Dus het is niet statisch, maar juist zeer dynamisch.

De dynamiek wordt gestuurd door de maatschappelijke ontwikkelingen en behoeften, maar wordt geregisseerd door de politiek en ook mede door jurisprudentie (rechters, recht). De politiek past het (arbeids)recht aan aan de (politieke) behoeften aan sturing op de arbeidsmarkt. Rechters leggen het recht uit gegeven de bedoeling van de wetgever, maar houden daarbij ook rekening met de maatschappelijke behoeften en ontwikkelingen. Ze sturen als het ware bij op ongewenste of onbedoelde negatieve effecten. Ze kijken naar redelijkheid en billijkheid als verzachtend element bij effecten van de uitleg en toepassing van wet en regelgeving.

Soms zijn ontwikkelingen in de samenleving nog niet door de wetgever in wetgeving geregeld of verankerd. Rechters zijn dan soms gedwongen om het arbeidsrecht zodanig toe te passen, dat het daar wel bij aansluit.

Goed is om je daarbij te realiseren dat het recht slechts kaders geeft en dus nooit elke zich voordoende casus kan regelen. De dagelijkse werkelijkheid is veel grilliger dan welke beleidsbepaler of politicus dan ook zich kan voorstellen bij het ontwikkelen van wet- en regelgeving. Een voorbeeld? Kijk eens naar de ontwikkelingen van de jurisprudentie rond de ‘Deliveroo’ casus. Eerst was de rechter terughoudend, uiteindelijk ontwikkelde de Hoge Raad een heel kader voor het omgaan met deze praktijk, die niet paste in het traditionele kader van het arbeidsrecht.

Veel wijzigingen arbeidsrecht sinds 19^e eeuw

Zit er een kern van waarheid in deze mythe? Het arbeidsrecht is ontstaan aan het eind van de negentiende eeuw onder invloed van de industriële revolutie. De eerste vastlegging van de arbeidsovereenkomst vond plaats in 1907 in de Wet op de arbeidsovereenkomst. Dat lijkt de mythe te onderschrijven, maar niets is minder waar.

Sinds die tijd heeft het arbeidsrecht vele veranderingen ondergaan. Te noemen in omgekeerde volgorde zijn de volgende grotere wettelijke aanpassingen in en aan het burgerlijk wetboek en vele aanpalende wetten, met name vanwege de flexibiliserende arbeidsmarkt:

• Wet implementatie EU-richtlijn transparante en voorspelbare arbeidsvoorwaarden, Staatsblad 2022, 277, in werking treden 1-8-2022;
• Wet arbeidsmarkt in balans, Staatsblad 2019 – 219, in werking treden 1-1-2020;
• Wet werk en zekerheid, Staatsblad 2014 – 216, in werking treden (in diverse tranches vanaf) 1-1-2015;
• Wet Flexibiliteit en Zekerheid, Staatsblad 1998 – 300 ,in werking treden 1-1-1999.

Dit zijn de grotere wijzigingen in wetgeving. Er zijn ook wat kleinere wijzigingen geweest,  in aan het arbeidsrecht complementaire wet- en regelgeving, zoals de invoering van de Verklaring Arbeidsrelatie (VAR) en de afschaffing ervan (wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties). Kortom, genoeg om je bezig te houden als je het arbeidsrecht een beetje wilt volgen en kunnen duiden.

Arbeidsrecht is politiek speelveld

Het (arbeids)recht is, zoals eerder gezegd, in het algemeen volgend. Je zou kunnen zeggen dat het per definitie achter de maatschappelijke ontwikkelingen aanloopt. Naarmate er veranderingen zijn, verandert (dus) ook het arbeidsrecht. Dat gebeurt onder invloed van nationale of internationale (politieke) beslissingen.

Dus in tegenstelling tot wat geroepen wordt, is het arbeidsrecht niet alleen inherent constant in beweging, maar de afgelopen jaren is het ook steeds meer een zeer politiek speelveld. Juist in de afgelopen jaren hebben er zich telkens min of meer grotere veranderingen in het arbeidsrecht voorgedaan. Enerzijds door aanpassingen van wet- en regelgeving  en anderzijds ook door jurisprudentie. Veel aanpassingen hebben juist in de eenentwintigste eeuw plaatsgevonden.

De verwachting is ook dat er steeds meer zullen volgen. Niet in de laatste plaats omdat vanuit internationale regels (lees de EU) er steeds meer regels op de nationale wetgever afkomen, met als achtergrond een harmonisatie van wet- en regelgeving en het scheppen van een gelijk speelveld voor werkgevers en werknemers.

Kortom, als er sprake is van veroudering van het arbeidsrecht, dan is dat enerzijds logisch (wetgeving loopt altijd achter de maatschappelijke werkelijkheid aan), maar anderzijds eerder het gevolg van wetgevende (mislukte) aanpassingen, dan liggend aan de onderliggende (verouderde) structuur van het arbeidsrecht.

Als er iets verouderd is – en dus een mythe –  dan is dat het de stelling dat het arbeidsrecht verouderd is.

Lees ook in deze serie:

• Mythe 2: Het vaste arbeidscontract wil men niet
• Mythe 3: Handhaven van de grenzen tussen werknemer en zzp’er is onmogelijk
• Mythe 4: Er is sprake van een ongebreidelde groei aan zzp’ers
• Mythe 5: De moderne arbeidsmarkt – waaronder de platformeconomie – past niet meer in het huidige recht