Vrijwillige zzp’ers genieten grotere brede welvaart dan zzp’ers uit noodzaak

Het aantal zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) is de afgelopen drie jaar gegroeid met bijna 17 procent naar 1,23 miljoen in 2023. Vooral jongeren en ouderen zijn vaker gestart als zzp’er. Daarvan genieten zzp’ers die uit vrije wil zzp’er zijn geworden een hogere brede welvaart dan mensen in loondienst. Zij scoren 5,2 procent hoger dan mensen in loondienst. Mensen die uit noodzaak zzp’er zijn geworden, scoren een 8,6 procent lagere brede welvaart dan mensen in loondienst. 

• Lees ook: Verzekeringen voor zzp’ers: heb jij ze alle 9 nodig?

Deze verschillen komen voor een belangrijk deel door persoonskenmerken, het inkomen, de gezondheid, de opleiding en de woonsituatie van zzp’ers. Voor beleidsmakers zijn welvaartsverhogende maatregelen voor zzp’ers uit noodzaak moeilijk in te stellen, omdat vrijwilligheid zich slecht laat definiëren door de werkomstandigheden van zelfstandigen. De brede welvaartsverschillen tussen deze twee groepen zzp’ers betekenen daarom een uitdaging voor beleidsmakers om schijnzelfstandigheid tegen te gaan.

Flinke toename aantal zzp’ers

De afgelopen drie jaar is het aantal zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) ongekend hard toegenomen. In die periode zijn bijna tweeëneenhalf keer zoveel zzp’ers gestart als de drie jaar ervoor. Met name 25-minners en 65-plussers zijn de afgelopen drie jaar een nevencarrière begonnen als zzp’er. 

Het aantal zzp’ers is de afgelopen drie jaar gegroeid van 1,05 miljoen naar 1,23 miljoen. De historisch hoge arbeidsmarktkrapte kan hier een rol hebben gespeeld, maar die groeicijfers werden niet teruggezien in het aantal mensen in loondienst. 

Ook de opkomst van digitale platformen en beroepen, waar zzp’ers actief en flexibel opdrachten kunnen verrichten, kunnen hierin een rol hebben gespeeld. Evenals de snellere verhoging van de pensioenleeftijd in combinatie met de krappe arbeidsmarkt. Met nieuwe EU- en nationale wetgeving op komst op het gebied van digitale platformen en schijnzelfstandigheid, is de vraag of deze vorm van zelfstandigheid de welvaart van werkenden verhoogt.

Brede welvaart van zzp’ers hangt af van de motivatie voor het ondernemerschap

Voor de meeste mensen is werk niet alleen een bron van inkomsten. Het geeft ook voldoening, zingeving, zelfvertrouwen, betrokkenheid en is belangrijk voor ons welzijn en onze gezondheid. Werk is dan ook van invloed op de brede welvaart van veel mensen. Het gaat daarbij niet alleen om het hebben van werk op zichzelf. Ook de kwaliteit van het werk is belangrijk.

Uit het onderzoek van de Rabobank blijkt dat de verschillen tussen vrijwillige en gedwongen zzp’ers op verschillende welvaartsdimensies stuiten. Zo scoren vrijwillige zzp’ers beter op baanzekerheid. Blijkbaar kozen vrijwillige zzp’ers vanuit een stevigere arbeidsmarktpositie voor het ondernemerschap.

Maar bijvoorbeeld op persoonlijke ontwikkeling scoorden beide groepen hoog. Ook geeft de gemiddelde zzp’er-uit-noodzaak aanzienlijk minder vaak aan over voldoende inkomen te beschikken. In combinatie met de uitkomsten van de Zelfstandigen Enquete Arbeid dat bijna 11 procent van de zzp’ers liever in loondienst zou werken en 18,5 procent van de zzp’ers niet tevreden is met het inkomen, is dit een zorgelijke uitkomst. Uit de data van de Rabobank is niet op te maken waarom zzp’ers uit noodzaak vaker onvoldoende inkomen hebben. Mogelijk werken zij niet fulltime, hebben zij naast hun werk als zelfstandige een baan in loondienst en proberen zij met een opdracht als zzp’er iets extra’s te verdienen. Zo zijn sommigen nog student en/of zijn ze net begonnen als zelfstandige, waardoor ze nog niet veel opdrachten hebben.