Politiek staat voor dilemma rond handhaving zzp-regels

De Belastingdienst maakt zich op om vanaf 1 januari 2025 weer nadrukkelijk de regels te handhaven voor het inhuren van zzp’ers. Dit zorgt voor de nodige onrust onder werkgevers, bemiddelaars en zelfstandigen, en plaatst de politiek voor een dilemma. Moet men de harde lijn volgen en een wet die er al jaren is nu eindelijk handhaven? Moet men zorgen voor een zachtere landing, met oog voor mogelijke verstorende effecten op de arbeidsmarkt? Of zou de handhaving opnieuw moeten worden opgeschort totdat er een nieuwe wet is, zoals ooit het plan was?

Achter de schermen in Den Haag lijken al deze opties op tafel te liggen. Voor je het weet, levert dit weer de nodige verwarring en onzekerheid op.

Waar staan we nu?

Op 5 september organiseert de Kamer een ‘rondetafelgesprek’ met betrokken instanties en belangenbehartigers over de hervatting van de handhaving. Dit ter voorbereiding van een overleg in de Tweede Kamer over het zzp-beleid op 12 september. In aanloop daar naar toe zal het nieuwe kabinet met een zienswijze moeten komen over het handhavingsmoratorium. Aan de betrokken bewindspersonen van SZW, EZ en FIN om tot een gemeenschappelijk standpunt te komen. 

Het ministerie van Financiën is een gewillig voorbeeld om te schetsen waar de pijn zit. Het ministerie loopt (ver) voorop op andere departementen en overheden met het in kaart brengen of de ingehuurde zzp’ers nu wel of geen schijnzelfstandigen zijn. Dat zijn er op dat ministerie nogal wat, zo’n duizend. Op veel onderdelen, zoals bij de Belastingdienst zelf, wordt hard gewerkt om te zorgen dat alles voor 1 januari is opgelost. Bijvoorbeeld door het omzetten van zzp-contracten naar detachering, al voelen lang niet alle zzp’ers daar veel voor.

De uitdaging  is nog veel groter bij de dienst verantwoordelijk voor de afhandeling van de toeslagenaffaire. Die draait voor een flink deel op zelfstandigen, van wie veel door de dienst zelf als schijnzelfstandigen worden gezien. Er is een interim-projectmanager aangesteld om versneld vaste mensen te zoeken. U raadt het al: deze interimmer is zelf weer een zzp’er. Maar dat gaat niet op tijd lukken, zo waarschuwt het ministerie. De harde lijn (‘alle schijnzelfstandigen eruit per 1 januari 2025’) zal onherroepelijk vertraging opleveren in dit toch al politiek gevoelige dossier.

Continuïteit bedrijfsvoering in gevaar

Het is tekenend voor wat er momenteel in meer en meer sectoren plaatsvindt. Waar het grotere bedrijfsleven zijn zaakjes al lang en breed op orde heeft, worden kleinere organisaties en de publieke sector nu pas wakker.

De continuïteit van de bedrijfsvoering staat bij tal van organisaties serieus op het spel als ze radicaal stoppen met het inhuren van zzp’ers. Bij het ministerie van Financiën hebben alle schijnzelfstandigen het aanbod gekregen om in loondienst te komen. Van de duizend heeft er één ‘ja’ gezegd, zo valt in Kamerstukken te lezen. In veel andere sectoren zal het niet veel anders zijn. In deze krappe arbeidsmarkt ligt de macht bij de werkende.

Dilemma’s

De zorgen over te strenge handhaving vanuit het ministerie van Economische Zaken zijn dan ook begrijpelijk. Maar ook de mening van Sociale Zaken dat je niet kunt blijven gedogen, is niet onlogisch. De datum van 1 januari 2025, waarop het handhavingsmoratorium afloopt, is al jaren bekend. Ook Financiën staat te trappelen, al hebben ze daar te maken met een geloofwaardigheidsprobleem omdat ze hun eigen huis niet op orde hebben. Dat geldt overigens ook voor EZ zelf, waar 32% van het personeelsbudget opgaat aan extern personeel (al zijn dat lang niet allemaal zzp’ers).

Onduidelijkheid

Het handhavingsmoratorium zou opgeheven worden op het moment dat er een nieuwe wet zou zijn met voor iedereen begrijpelijke criteria. Die wet is er nog lang niet. Een concept is omstreden en kan op weinig draagvlak rekenen in de politiek en polder. In het hoofdlijnenakkoord van het kabinet Schoof staat dat dit kabinet doorgaat met deze VBAR, maar niet hoe. Het wachten is nog op een visie van het kabinet.

Voor de handhaving valt de Belastingdienst dus terug op bestaande jurisprudentie. Een eigen interne vertaling daarvan, in een handleiding voor de controleurs die op bedrijfsbezoek gaan, beslaat 24 pagina’s aan vragen en toelichtingen. 

De externe communicatie over de regels is daarentegen summier. Een door het ministerie van SZW ontwikkelde webmodule (overigens niet onomstreden, de uitkomsten van een pilot zijn nooit besproken in de Kamer) heeft nauwelijks een plek in de communicatie van de Belastingdienst. Het ministerie van Financiën gebruikt deze webmodule zelf ook niet voor de interne controle op schijnzelfstandigheid.

De reacties bij werkgevers lopen sterk uiteen. Van simpelweg helemaal geen zzp’ers meer inhuren (wat vaak een overtrokken reactie is) tot kop-in-het-zand-steekgedrag (‘mij controleren ze toch niet’).

Een deel van de sectoren wil ook niets liever dan het afbouwen van het aantal zzp’ers. Anderen vinden het wel prima zo.

En nu?

Moet men voet bij stuk houden, stevig handhaven en via naming en shaming (openbaar maken van de uitkomsten van controles) duidelijkheid verschaffen, zoals de Belastingdienst van plan is? De markt had zich hier immers op kunnen voorbereiden. Of toch de koninklijke weg volgen, zoals ook de Algemene Rekenkamer adviseert: eerst heldere criteria, dan handhaven? Of komt er misschien een Haags compromis: wel handhaven, wel ‘gele kaarten’ uitdelen als het niet goed is (aanwijzingen, zoals dat nu ook gaat), maar nog geen boetes? Toch die wet maar in tweeën knippen?  We zullen het de komende weken merken.