4e ArbeidsmarktPoort over mismatch onderwijs en arbeidsmarkt: “Hoe dichten we de kloof bij tekortberoepen?”

HBO en MBO doen hun best om adequaat in te spelen op de snel veranderende beroepspraktijk. Maar ze kunnen het niet alleen. En Den Haag werkt vooralsnog niet echt mee. De polder is het over één ding eens tijdens de ArbeidsmarktPoort deze week in Den Haag: “De politiek moet echt werk maken van een Leven Lang Leren.”

Maurice Limmen over onderwijsplannen uit regeerakkoord: “..visie ontbreekt volledig.”

Keiharde bezuinigingen

“In het regeerakkoord staan mooie woorden, maar tegelijkertijd keiharde bezuinigingen op het hoger onderwijs (HBO en WO). Ook wil de regering veel minder buitenlandse studenten toelaten” – discussieleider Hans Biesheuvel (ex-voorzitter ONL) vraagt de vertegenwoordigers uit het onderwijs dan ook of dit kabinet de urgentie van de problemen op de arbeidsmarkt wel onderkent?
Maurice Limmen (voorzitter Ver. Van Hogescholen) noemt de onderwijsplannen uit het regeerakkoord ‘zorgwekkend’. “Wat mij opvalt is een gebrek aan notie van het om- en bijscholen van de ene naar de andere sector, een visie daarop ontbreekt volledig.” Ook voorziet Limmen problemen bij het weren van buitenlandse studenten. “Door de internationalisering van de arbeidsmarkt is nu eenmaal ook behoefte aan buitenlands talent. Ik hoop wel dat de politiek die groep ‘heel’ laat”, erop wijzend slechts 8% van de HBO-studenten uit het buitenland komt.

Rosanne Hertzberger, Tweede Kamerlid NCS, relativeert dit. “Er komen inderdaad bezuinigingen voor het hoger onderwijs, maar wij willen veel minder bezuinigen dan Dijkgraaf (voormalig minister van Onderwijs, red.) heeft geïnvesteerd. We zijn genoodzaakt een been bij te trekken.”

Imago HBO

Limmen drukt de politiek en maatschappij op het hart het HBO niet over het hoofd te zien. “Er is veel aandacht voor het WO en de onderkant van de arbeidsmarkt, maar vergeet het midden niet. Als je die groep veronachtzaamd, zullen veel studenten in stilte afhaken.” Dat heeft ook te maken het imago, denkt hij. Vroeger ging 45% van de VWO-leerlingen naar het HBO, nu nog maar 5% (de rest gaat naar de universiteit). “We moeten een betere verdeling maken tussen HBO en WO. Niet een HBO-opleiding opzetten en daar een WO-variant van maken, maar afspreken: wie doet wat?

Snel aanpassen aan beroepspraktijk

Volgens Limmen speelt het HBO juist een sleutelrol bij het oplossen van de problemen op de arbeidsmarkt. “De overheid heeft zorg, onderwijs en techniek als tekortsectoren bestempeld, maar inmiddels geldt dit voor elke sector. Wij zorgen ervoor dat jongeren gemakkelijker van de ene sector naar de andere kunnen overstappen, bijvoorbeeld door techniek ook in andere opleidingen aan te bieden.”
Ook zijn er afspraken met het UWV om mensen via een HBO-opleiding de kans te geven te switchen naar technische sectoren. En dat werpt de eerste vruchten af. “Dit loopt als een tierelier, maar de aantallen (6.500) zijn nog gering. Dat zouden we graag veel meer willen doen.”
Want techniek is en blijft een uitdaging, erkent Limmen. “Er is veel vraag naar technici, terwijl de instroom van studenten in de techniek daalt. En de technologische ontwikkelingen gaan snel. De komst van AI heeft fundamentele impact op alle bedrijfstakken. Door samenwerking met regionale werkgevers spelen wij als HBO daarop in. En wij kunnen de studies snel aanpassen aan de beroepspraktijk.”

Groenpluk bij MBO

Hans Schutte (Bestuursvoorzitter ROC Mondriaan), breekt een lans voor MBO-studenten, zeker van niveau 1 en 2. “Als wij niet ons best doen voor hen, komen die jongeren niet goed op de arbeidsmarkt terecht.” En dat zijn wel degenen waar het bedrijfsleven om zit te springen. “Op dit moment klopt iedereen bij ons aan. Werkgevers willen die mensen van ons hebben. We hebben veel last van groenpluk (bedrijven jongeren overhalen vroegtijdig de school te verlaten om bij hen te komen werken (red.)).
“Dit proberen we te ondervangen door de mogelijkheid te bieden te switchen van een voltijds- naar een deeltijdopleiding, gecombineerd met werk. Dan halen zij wel hun diploma.”

Schutte erkent overigens dat werkgevers een steeds grotere gap ervaren tussen hun eisen en de wensen van de jongere generatie (met name Gen Z). “Dat proberen we op te lossen door stages, zie het als maatschappelijke dienstplicht, waarin jongeren leren wat bedrijven van hen verwachten.”

Net als in het HBO ziet Schutte mooie samenwerkingen tussen MBO’s en bedrijfsleven om jongeren klaar te stomen voor de arbeidsmarkt. Dat varieert van (technische) bedrijven die samen met een MBO mensen opleidt – niet alleen voor henzelf, maar voor de hele sector – tot een recente samenwerking met ASML voor het opleiden van duizend mensen in Zuid-Holland. En, net als binnen het HBO, stimuleert ook het MBO volgens Schutte jongeren te kiezen voor kraptesectoren als de zorg en de techniek en zetten zij in op om- en bijscholing.
Schutte vindt wel dat de politiek meer mag bijdragen, met name waar het gaat om een Leven Lang Leren. “Men zegt dat hierover nog een akkoord komt, maar daar moeten we nu al gas op geven.”

Leven Lang Leren een recht?

Daar sluit Mikal Tseggai, Tweede Kamerlid GroenLinks-PvdA, zich graag bij aan. Zij stelt zelfs de meer ideologische vraag: “Zou een Leven Lang Leren geen recht moeten zijn voor iedereen?
“Als je van een Leven Lang Leren (LLL) werk wilt maken en vindt dat de overheid daar een rol in heeft, dan moet je daar ook richting aan geven en taken beleggen.” Volgens Tseggai hangt het huidige LLO-systeem van teveel regelingen aan elkaar. En het geld daarvoor komt vooral terecht bij hoger opgeleiden, minder bij MBO’ers. En juist die MBO’ers verdienen het beste onderwijs.”
In de kabinetsplannen ziet zij dan ook een positief punt. “Ik vind de onderwijsplannen mager, maar gelukkig wordt er in ieder geval niet bezuinigd op het MBO.”
Collega-Kamerlid Daan de Kort (VVD) is het ermee eens dat het investeren in een Leven Lang Leren meer vergt dan tot nu toe is gedaan. “Met het STAP-budget is het niet goed gegaan. Mensen gingen opeens allemaal yoga- en klankschaalsessies volgen, die ook nog eens veel duurder werden en net onder het budget werden geprijsd.” Dat schiet niet op. “We moeten mensen wel echt opleiden voor de arbeidsmarkt, want daar is al veel te lang een mismatch.”

Langstudeerboete remt ambitie

Forse kritiek op het kabinet is er ook op het (in het hoofdlijnenakkoord aangekondigde) plan voor het (opnieuw) invoeren van een langstudeerdboete. Iedereen die in hun bachelor of master langer studeert dan de tijd die daarvoor staat, zou € 3.000 extra collegegeld moeten betalen per jaar dat zij langer studeren. Het idee hierachter is – naast het spekken van de staatskas – dat studenten een financiële prikkel hebben om zo snel mogelijk af te studeren zodat zij eerder de arbeidsmarkt op kunnen.
Tseggai (GroenLinks-PvdA) ziet nu als nadelige effecten hiervan. “Wij zijn heel erg tegen een langstudeerboete. MBO’ers die overwegen een bachelor te doen, zien daar nu van af. Ook zullen studenten minder snel voor moeilijke studies zoals in de techniek kiezen, terwijl daar juist behoefte aan is. Maurice Limmen vreest hetzelfde: “Een langstudeerboete schrikt af. Jongeren zullen zich dan wel een paar keer achter de oren krabben voordat zij aan een studie beginnen. Dat geldt zeker voor de 40% van de HBO’ers die eerste generatie student is. Je ontmoedigt hen dan in hun ambitie om te gaan studeren.”
Rosanne Hertzberger (NCS) pareert de kritiek door te wijzen op het feit dat in Nederland wel heel lang wordt gestudeerd in vergelijking met het buitenland. “Dat is een goede Nederlandse traditie, maar je kunt je afvragen of het wel een hoger studierendement oplevert. Is langer studeren goed voor de studenten zelf? En voor de arbeidsmarkt?”

VvDN-voorzitter Edwin van den Elst: “Geef ons de ruimte om de oplossing voor de arbeidsmarkt te zijn.”

Detacheren is geen flex!

“Het gaat over investeren in opleiding en ontwikkeling en hoe we een Leven Lang Leren mogelijk kunnen maken. Die oplossing is er al, die heet: detacheren! Detacheerders investeren veel meer dan de gemiddelde werkgever in opleiding en ontwikkeling van hun mensen”, reageert Edwin van den Elst (VvDN) vanuit de zaal. “Maar de politiek helpt niet door detacheren nog altijd als uitzenden te blijven zien. Sta ons toe de LLL-functie uit te voeren. Geef ons die ruimte om de oplossing voor de arbeidsmarkt te zijn”, zo roept Van den Elst de politici op.

Op dat moment ontstaat tussen de Kamerleden een discussie. VVD’er De Kort is het met de VvDN-voorzitter eens en hekelt de opstelling van zijn politieke tegenstanders. “Links vindt flex vies, terwijl flex heel hard nodig is op de arbeidsmarkt.” Tseggai (GroenLinks) nuanceert dat. “Bji de zorgen die wij hebben over flexwerk denk ik aan uitzenders die met busjes ’s ochtends vroeg mensen naar het Westland brengen, niet aan detacheren.” Toch is Tseggai ook kritisch als het gaat om detacheren omdat ‘jongeren behoefte hebben aan vastigheid’. Ook Hertzberger reageert op VvDN-voorzitter Van den Elst door te stellen dat zij ‘niet voor flex’ is.
Zowel Tseggai als Herzberger zijn blijkbaar in de veronderstelling dat het bij detacheren om flexcontracten gaat. “Een misvatting”, zo houdt Van den Elst hen voor. “Bij detacheren gaat het juist om een contract voor onbepaalde tijd.”

Dat het merendeel van de gedetacheerden gewoon een vast contract heeft, was blijkbaar onbekend deze politici. De boodschap ‘detacheren is geen flex’ is nog niet bij iedereen in Den Haag aangekomen. Werk aan de winkel voor VvDN dus.
Deze 4^e editie van de ArbeidsmarktPoort zal dan ook niet de laatste zijn. In het voorjaar van 2025 vindt de volgende plaats. Want meer discussie en kennisuitwisselingen tussen (flex)ondernemers en politici en andere stakeholders is hard nodig om samen oplossingen te vinden voor de grote uitdagingen op de arbeidsmarkt. Wordt vervolgd…

Openingsfoto: v.l.n.r. Maurice Limmen (Ver. Van Hogescholen), Hans Schutte (ROC Mondriaan), Mikal Tseggai (GroenLinks-PvdA), Daan de Kort (VVD), Rosanne Hertzberger (NCS) en discussieleider Hans Biesheuvel (ex-voorzitter ONL).

Lees ook: