Terugblikken op het zzp-dossier 2024: bijzonder hoogleraar en Kroonlid bij de SER Josette Dijkhuizen over duurzame inzetbaarheid van zzp’ers en het belang van goed luisteren naar elkaar

In gesprek met Sem Overduin, Manager Public Affairs bij HeadFirst Group, kijkt Dijkhuizen terug op 2024. Ze vertelt over goed en verstandig zelfstandig ondernemerschap, waarom duurzame inzetbaarheid zo’n belangrijk thema is voor alle werkenden op de arbeidsmarkt. en haar benoeming als kroonlid bij de SER.  

Sem: Hoe kijk je terug op afgelopen het jaar, wat betreft het zzp-dossier? 

Josette: Het is voor iedereen zichtbaar dat er wel enorm veel discussie is gevoerd over
het zzp-dossier, waar iedereen wat van moet vinden en over moet zeggen. Wat ik als wetenschapper wel lastig vind, is dat er steeds meer meningen en feiten door elkaar heengaan. Uiteraard mag je een mening hebben, maar als dat door elkaar heen gaat lopen, dan wordt de discussie troebel. De afgelopen tijd kon je de krant niet openslaan, of je zag wel er wel drie artikelen over. Ik begrijp dat het voor zzp’ers dan ook best lastig is om het allemaal goed te volgen. Als je elke keer leest dat het zo verwarrend en onduidelijk is, dan begin je vanzelf te denken: “het zal wel heel verwarrend zijn.” Daardoor is er de afgelopen maanden veel paniekvoetbal gespeeld en dat vind ik wel jammer. 

Sem: Hoe is dat precies ontstaan? Kan je de vinger op de zere plek leggen? 

Josette: Dat heeft denk ik te maken met verschillende gebeurtenissen. Eén zo’n momentum was bijvoorbeeld het besluit van een grote organisatie om te stoppen met de inhuur van zzp’ers. Als dat dan gedeeld wordt met de buitenwereld, dan schrikt iedereen behoorlijk. Maar er moet natuurlijk wel rekening gehouden worden met de specifieke
situatie. De media duiken er dan ook direct bovenop en dan vliegt zo’n discussie alle kanten uit. Dat maakt het direct heel lastig, want de groep van zzp’ers is enorm divers en ineens wordt de discussie dan gevoerd alsof iedere zzp’er hetzelfde is. De recente brief van het Ministerie van Financiën is ook zo’n momentum. We weten toch al tientallen jaren dat er heel veel zzp’ers bij de overheid werken? Waarom schrikken we dan ineens van die hoeveelheid? En laten we eerlijk zijn; het is ook gewoon best ingewikkeld. We moeten het hebben over wetgeving, mogelijke wetgeving, het handhavingsmoratorium, en over de diversiteit van de groep zzp’ers. Het grote gevaar is geweest dat iedereen er een mening over moet hebben. En soms denk ik ook: de wet bestaat al heel lang hè. Het feit dat we het gedoogd hebben, wil niet zeggen dat het geaccepteerd was. Ik ben nu al twintig jaar zzp’er en ik weet ook dat ik moet oppassen met hele lange interim-klussen. Dat is niet nieuw.  

Sem: Jij bent natuurlijk ook wel een voorbeeld van goed ondernemerschap. Je hebt er bewust voor gekozen, je bent op de hoogte van wat dit allemaal voor je betekent met betrekking tot ziekte, sociale zekerheid en je oudedagsvoorziening. Dat geldt niet voor iedereen.  

Josette: Een gedeelte van de zzp’ers heeft het ook heel goed geregeld. Maar een gedeelte ook niet. Daar heb ik geen oordeel over, maar die zijn wel meegezogen in die ontwikkeling, zonder zich goed te laten informeren wat het allemaal betekent. En we moeten ook kijken naar de kant van opdrachtgevers. Sommige opdrachtgevers hebben het ook allemaal toegestaan en in sommige sectoren hebben opdrachtgevers weinig keuze dan samen te werken met zzp’ers.  

Sem: Heeft de zzp’er meer handvatten en informatie nodig? 

Josette: Ja, maar dat vind ik ook echt de rol van een zzp’er zelf. Er wordt soms – en dat zeg ik heel voorzichtig – net gedaan alsof zelfstandig zijn alleen maar vrijheid en blijheid is. Zo zit de wereld natuurlijk niet in elkaar. Zelfstandigheid wil niet zeggen dat het vrijblijvend is. Het is niet alleen maar autonomie, het geeft ook bepaalde verantwoordelijkheden en plichten. Daar moet je je goed over laten informeren. Ik vind echt dat zzp’ers die handschoen ook zelf op moeten pakken.  

Sem: De drempel om zzp’er te worden ligt misschien ook te laag? 

Josette: Zeker, die drempel is ook laag want het kost geen moeite om een inschrijving bij de KVK te regelen. De drempel hoeft trouwens niet per se omhoog, maar ik geloof wel in ‘bezint eer ge begint’. Ergens een plek om mensen te laten realiseren wat er allemaal bij het zelfstandig ondernemerschap komt kijken, dat kan naar mijn mening geen kwaad. Hoe zorg je voor sterke financiële buffers? Hoe ga ik om met onzekerheid? Hoe regel ik iets voor mijn pensioen? En misschien nog wel het belangrijkste: hoe blijf ik mijzelf en mijn bedrijf continu ontwikkelen? Leren en ontwikkelen, dat vind ik heel belangrijk.  

Sem: Een mooi bruggetje naar duurzame inzetbaarheid. Als er gesproken wordt over duurzame inzetbaarheid, dan gaat het veel al over de relatie werkgever-werknemer en veel minder over zzp’ers. Hoe komt dat?  

Josette: Mijn leerstoel heb ik expres ‘Duurzame inzetbaarheid van ondernemers’ genoemd. Als ik aan een ondernemer vraag: “wat betekent duurzame inzetbaarheid voor jou?”, dan begint de ondernemer te praten over wat hij of zij allemaal doet voor de medewerkers of het bedrijf. Ondernemers zijn continu bezig met het bedrijf draaiende houden, die is voor anderen aan het werk voor zijn gevoel, die is gewoon aan het ondernemen. Het thema is enorm belangrijk, we hebben er veel te weinig aandacht voor. En pas de laatste jaren is het thema echt meer gaan landen, maar ik sta ook al twintig jaar op het podium. Steeds meer komt het besef: als de ondernemer zich niet ontwikkelt, dan kan het bedrijf dat ook niet. Daar zit een directe link tussen.  

 Sem: Kan de overheid daar nog een rol in spelen om dat te faciliteren en stimuleren? 

Josette: Dan is wel direct de vraag: voor welke doelgroep doen we het precies? Er zijn bijna 2,6 miljoen inschrijvingen bij de Kamer van Koophandel. Ik denk dat veel ondernemers zullen denken: ik doe dat zelf wel. Ondernemers zijn natuurlijk ook
eigenwijs, zelf ben ik dat wel in ieder geval. Misschien moet het niet direct bij de overheid liggen, maar juist meer bij brancheverenigingen. Die weten vaak veel beter wat er speelt in een bepaalde sector en snappen wat er nodig is. En duurzame inzetbaarheid is ook best een complex begrip. Volgens de literatuur bestaat het uit drie elementen: vitaliteit, werkvermogen en inzetbaarheid. Voor een werknemer blijft het vaak bij die drie, maar er komt nog een vierde element bij voor de ondernemer: het eigen bedrijf. En dat bedrijf moet ook gezond blijven en ontwikkelen. Dat bedrijf moet ook meebewegen. Technologische ontwikkelingen, juridische ontwikkelingen… Een werknemer heeft dat extra element niet.  

Sem: Sinds november 2023 ben je Kroonlid bij de SER. Als bijzonder hoogleraar én zelfstandig ondernemer is deze positie op jouw lijf geschreven. Hoe bevalt het Kroonlid zijn? 

Josette: Heel goed. Het is voor mij een totaal andere wereld, maar enorm eervol. Er zijn
twaalf onafhankelijke Kroonleden en nog twaalf plaatsvervangers en ik mag dan op de eerste geoormerkte zetel voor zzp’ers plaatsnemen, samen met Fabian Dekker. Dat je als ondernemer zelf daar dan mag zitten, dat blijft bijzonder. Het is één van de hoogste adviesorganen en dat brengt ook een verantwoordelijkheid met zich mee. Je doet het echt met elkaar, en ik vind het belangrijk om met mijn kennis en ervaring iets te betekenen voor Nederland en daarnaast nog voor al de zelfstandigen. Het perspectief van de zzp’er is anders dan het perspectief van werknemers en werkgevers. Ik probeer het perspectief van die zzp’er naar binnen te brengen bij de relevante commissies.  

Sem: Recentelijk heeft HeadFirst Group heeft opiniemonitor afgerond waaruit blijkt dat bijna 20% van de zelfstandig professionals overweegt om te stoppen in verband met opheffing van het handhavingsmoratorium per 1 januari 2025. Er is onrust en er is veel beweging op die arbeidsmarkt. Hoe zie jij die koppeling met sociale vergelijking? Een aspect waar je ook veel onderzoek naar doet.  

Josette: Het is eigenlijk wat ik in het begin van ons gesprek al zei. Als je alleen maar in je omgeving hoort ‘er is een probleem’ en ‘het is niet duidelijk’, dan ga je dat ook daadwerkelijk denken. Dat is menselijk. Als er zoveel berichtgeving is en er zoveel verschillende kanten belicht worden, dan weet je lang niet altijd meer wat nou precies de waarheid is. En dat gebeurt ook bij opdrachtgevers natuurlijk, dat zijn ook mensen die daar keuzes maken. Het is het narratief en de teksten die elkaar versterken. Het is zorgelijk dat het zoveel informatie is en dat het alle kanten opgeschoten is. Het is cruciaal dat we in gesprek blijven met elkaar. De discussie moet samen gevoerd worden. Ik las overigens een interessant artikel in de Volkskrant over ouderenzorginstelling Libertas in Leiden. De directeur is al jaren geleden aan de slag gegaan met het vraagstuk omtrent zzp’ers in de ouderenzorg. Er zijn dus voorbeelden over hoe het anders kan, van die best-practices kunnen we ook leren. En laten we eerlijk zijn, mijn ervaringen met de Belastingdienst zijn goed. De mensen die daar werken zijn heel redelijk, die staan altijd open voor een gesprek.  

Sem: Wat was voor jou persoonlijk het hoogtepunt in het zzp-dossier dit jaar?  

Josette: Dat er binnen de SER een sterkere vertegenwoordiging voor zzp’ers is. Deze groep werkenden kreeg eerder niet automatisch een plek om mee te praten en inbreng te leveren bij het schrijven van rapporten en het opstellen van adviezen. Daar is nu echt verandering in gekomen. 

Sem: Wat vond jij het dieptepunt van 2024 als het gaat om de positie van de zzp’ers? 

Josette: Dat we door feiten en meningen door elkaar te halen er samen niet meer uitkomen. Zo voelt het voor mij. Er komen ook enorm veel prikkels op ons af en mensen zijn dan geneigd om iets beet te pakken en dat vast te houden. En in angst houden we vooral vast aan de negatieve dingen, maar we moeten juist kijken wat er wél kan. Dat hoort bij ondernemers. En door negativiteit los je geen dingen op, we losse dingen op door positiviteit en verbinding.  

Sem: En wat zijn je verwachtingen voor 2025, zowel in termen van uitdagingen als kansen? 

Josette: We hebben veel uitdagingen die in het nieuwe jaar gewoon doorlopen. Bijvoorbeeld de krapte op de arbeidsmarkt en de handhaving. Maar we moeten het samen oppakken en goede gesprekken voeren. We moeten meer begrip hebben voor elkaars situatie en oprecht meer interesse hebben in bijvoorbeeld die zzp’er. Waarom kiezen mensen nou voor het zzp-schap? Hoe gaan we invulling geven aan die behoefte aan autonomie en flexibiliteit? Door de juiste vragen te stellen, gaan we elkaar ook beter begrijpen. Daar zit de kern en ik hoop dat we in 2025 daarmee aan de slag gaan. 

Dit interview maakt deel uit van een reeks van HeadFirst Group, waarin het Public Affairs-team de afgelopen weken meerdere experts heeft geïnterviewd die nauw betrokken zijn bij onderwerpen rondom zzp’ers en de arbeidsmarkt. De serie bestaat uit zes interviews, die de komende weken gepubliceerd zullen worden. Heb je vragen over de interviewreeks? Neem dan gerust contact op met het team via publicaffairs@headfirst.nl.