Gaan zzp’ers voor tientallen miljarden pensioen claimen?

Nu de Belastingdienst per 1 januari 2025 handhaaft op schijnzelfstandigheid, kan dat voor pensioenfondsen en werkgevers grote financiële gevolgen hebben. Werknemers kunnen een beroep doen op het principe ‘geen premie, wel recht’. Dat betekent dat hoewel zij geen premies hebben betaald, toch aanspraak kunnen maken op pensioen.

Massaclaims

De vraag is hoe dat opeisen van pensioen door schijnzelfstandigen in de praktijk gaat gebeuren. Gebeurt dat na vaststelling door de Belastingdienst of de rechter? Gaan pensioenfondsen zelf op onderzoek uit? Zullen werknemers naar de rechter stappen?

‘Dat moet zich allemaal nog uitwijzen’, zegt Evert Verhulp, hoogleraar arbeidsrecht aan de UvA. Samen met Bastiaan Starink schreef hij een artikel over pensioen en schijnzelfstandigheid in Pensioen Magazine. ‘Er zijn meerdere scenario’s denkbaar. Stel, een verpleegkundige werkt jarenlang als zzp’er. Het ziekenhuis waar hij werkt, stopt met inhuren van zzp’ers en neemt hem in loondienst. Als hij een collega vraagt om een verklaring dat hij als werknemer heeft gewerkt, zou hij daarmee zijn pensioen kunnen opeisen.’

• Lees ook dit artikel: 8 misverstanden over de handhaving op schijnzelfstandigheid

Ook acht Verhulp het denkbaar dat advocaten massa-claims gaan opstellen. ‘Dat is zo te realiseren. Denk aan een website in de trant van claimuwpensioen.nl.’

Vrij schieten

De Pensioenfederatie merkt vooralsnog nog weinig van pensioenclaims, zegt Pim Nusselder, woordvoerder van de Pensioenfederatie. Hij verwacht dat de meeste schijnzelfstandigen hun pensioen pas gaan opeisen zodra de pensioenleeftijd in zicht komt; werknemers willen hun opdrachtgever annex werkgever niet voor het hoofd stoten.

Maar volgens Evert Verhulp kunnen die claims er ook nu al komen. Hij schetst een scenario. ‘Een verpleegkundige treedt in loondienst, omdat zijn ziekenhuis stopt met inhuren van zzp’ers. Hij gaat er zo’n 600 euro netto op achteruit. Hij bedenkt dat hij al die jaren als zzp’er dan ook werknemer moet zijn geweest. Met terugwerkende kracht eist hij zijn vakantiedagen op. Als de werkgever daarin meegaat, is pensioen opeisen een volgende logische stap.’

• Lees ook dit artikel: Het zzp-dossier en wetgeving in 2025: harde of zachte landing? Vier voorspellingen van vier experts.

Daarbij speelt ook de Belastingdienst een rol. Die heeft recent aangegeven ook bij de werknemers tot 2025 niet alsnog een onjuiste aangifte inkomstenbelasting te corrigeren. ‘Dat zou ook slecht uit te leggen zijn’, zegt Verhulp. ‘Een opdrachtgever die buutvrij is en de opdrachtnemer niet.’

Het gevolg is dat de voormalige zzp’er vrij kan schieten, constateert Verhulp. Ofwel, deze kan pensioen opeisen zonder het risico te lopen iets te moeten inleveren van het eerder genoten fiscale voordeel.

En deze kan dat tot in lengte van dagen doen. De rechtsvordering op een pensioenuitkering verjaart namelijk niet. ‘Het risico is daarmee niet alleen in omvang maar ook in tijd niet goed te beheersen’, aldus Verhulp. Schattingen over de hoogte van de pensioenclaims gaan van een paar miljard tot tientallen miljarden, zegt Nusselder van de Pensioenfederatie. ‘Dat kan zeker in de tientallen miljarden lopen’, zegt ook Verhulp.

Ten laste van de pensioenpotten

De vraag is of werkgevers de naheffingen van de pensioenfondsen kunnen dragen. Als dat niet lukt, zal dat ten laste gaan van de pensioenpotten van de werknemers. En daar wringt de schoen, zegt Verhulp. ‘Het is oneerlijk dat zzp’ers die bewust fiscale voordelen hebben genoten van het ondernemerschap, gelijktijdig recht zouden hebben op een premievrij pensioen.’

‘Het “geen premie, wel recht” is daar nooit voor bedoeld”, zegt Verhulp. ‘De gedachte daarachter is werknemers in bescherming te nemen tegen een sjacherende werkgever.’ Wat hem betreft doen pensioenfondsen alles wat in hun vermogen ligt om deze regeling niet ten goede te laten komen aan schijnzelfstandigen. Te beginnen met de regeling ‘geen premie, toch recht’ uit hun reglementen schrappen.

Wijzigingen in reglementen

Volgens pensioenexpert Michael Visser zijn enkele fondsen daar al mee begonnen, zo schrijft hij in een LinkedIn-post. Pensioen PFZW (Zorg en Welzijn) gaat vastleggen dat alleen recht op pensioen bestaat als daar premie voor is betaald, vermeldden zij eind vorig jaar in een e-mail nieuwsbrief. Ook de pensioenfondsen Schilders, Detailhandel en Levensmiddelen roeren zich en nemen wijzigingen in hun reglementen op om claims van schijnzelfstandigen te voorkomen.

• Lees ook dit artikel: “Het extern ondernemerschap-criterium is ‘ook van belang’ en niet van ‘onderschikt belang’ ’’

‘Maar is het wel toegestaan om ‘geen premie, wel recht’ reglementair – op dergelijke wijze – in te perken?’, vraagt Visser zich af. ‘Pensioenfondsen mogen namelijk in hun statuten of reglementen geen algemeen beding opnemen op grond waarvan het recht op uitkering afhankelijk wordt gemaakt van de vraag of de premie is betaald.’

Barrières

‘In de praktijk geldt dat hoe meer barrières je opwerpt, hoe meer mensen afhaken’, zegt pensioenexpert Bastiaan Starink van PwC in Pensioen Pro.

Tegelijk betwijfelt hij of de wijzigingen juridisch waterdicht zijn. ‘Als iemand met terugwerkende kracht werknemer blijkt te zijn, er is een verplichtgestelde regeling van toepassing en die persoon valt onder het deelnemersbegrip, dan heeft die gewoon recht op pensioenopbouw. Het is niet geschoten, altijd mis, maar ik heb er een hard hoofd in of deze uitsluitingen uiteindelijk standhouden.’