Onderzoek: Kennis over schijnzelfstandigheid zzp groeit, maar zorgen blijven bestaan na hervatting handhaving

Per 1 januari 2025 is het handhavingsmoratorium op schijnzelfstandigheid opgeheven. Sindsdien kan de Belastingdienst weer volledig controleren op schijnzelfstandigheid bij zzp’ers. Om de effecten van deze beleidswijziging te meten, heeft het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Ipsos I&O opdracht gegeven tot een vervolgmeting onder zelfstandigen en opdrachtgevers.

De eerste resultaten van deze 1-meting, gehouden in februari 2025, zijn nu bekend.

Bekendheid en kennis nemen toe

De kennis over schijnzelfstandigheid is toegenomen onder zowel zzp’ers als werkgevers. Ruim 90% van de ondervraagde zzp’ers geeft aan bekend te zijn met het begrip, tegenover 83% van de werkgevers. Het inhoudelijke begrip blijkt echter niet altijd volledig. Veel respondenten herleiden het fenomeen tot één kenmerk – meestal het werken voor één opdrachtgever – terwijl (schijn)zelfstandigheid juridisch breder wordt gedefinieerd.

Ook de bekendheid met de afschaffing van het handhavingsmoratorium is groot: 96% van de zzp’ers en werkgevers heeft meegekregen dat er iets is veranderd in de regelgeving. De helft weet ook daadwerkelijk wát er is veranderd.

Zelfreflectie en actie blijven achter bij kennis

Hoewel de kennis toeneemt, onderneemt lang niet iedereen actie. Slechts zes op de tien zzp’ers hebben uitgezocht of ze daadwerkelijk volgens de juiste contractvorm werken. Van hen zegt driekwart zeker te weten dat zij geen schijnzelfstandige zijn. Acht procent twijfelt hier echter aan.

Bij werkgevers ligt het percentage dat de contractvorm heeft onderzocht iets hoger (72%). Toch heeft slechts 10% een diepgaand onderzoek uitgevoerd binnen de organisatie. Nog eens 10% is dit wel van plan.

Vooral grotere werkgevers met relatief veel zzp’ers in huis vermoeden dat er mogelijk schijnzelfstandigheid speelt. Werkgevers in sectoren zoals de zorg, het onderwijs en de kinderopvang nemen het vaakst actie. Ze zijn vaker bezig met het contract en schijnzelfstandigheid, er is vaker discussie over de juiste contractvorm en een deel van de groep die als schijnzelfstandige lijkt te werken, denkt na over de werksituatie in de toekomst.

Begrip voor handhaving, maar ook zorgen

Een meerderheid van zowel zzp’ers (64%) als werkgevers (68%) toont begrip voor het hervatten van de handhaving. Voor zelfstandigen ligt de motivatie vooral in het beschermen van kwetsbare werkenden, terwijl werkgevers de nadruk leggen op het belang van een houdbaar sociaal stelsel.

Toch bestaan er ook zorgen. Zo vindt een aanzienlijke groep (27% van de zzp’ers, 34% van de werkgevers) de situatie zorgwekkend. Onduidelijkheid over de regels wordt door beide groepen als knelpunt genoemd. Zzp’ers vrezen voor het behoud van hun zelfstandige werkmodel, werkgevers voor de impact op hun bedrijfsvoering.

Vooral de groep die aangeeft niet zo goed weet wat er precies is veranderd, lijkt zich ook wat vaker zorgen te maken. Dit gaat dan zowel bij werkgevers als zzp’ers om de duidelijkheid van de regels en praktijkvoorbeelden. “Zij kunnen niet zo goed inschatten wat de opstelling van de Belastingdienst gaat zijn, en of zij wel rekening gaat houden met de (naar eigen zeggen) nuances in verschillende sectoren.” aldus de onderzoekers.

Behoefte aan duidelijkheid en nuance

De uitkomsten van deze eerste meting na het opheffen van het handhavingsmoratorium onderstrepen wat al langer speelt: het onderwerp schijnzelfstandigheid is complex, en de grenzen tussen echte zelfstandigheid en verkapt dienstverband zijn niet altijd helder. Zowel zzp’ers als opdrachtgevers geven aan behoefte te hebben aan meer duidelijkheid én een gerichtere aanpak.

Deze monitor van Ipsos is de eerste in een reeks, waarbij het ministerie van SZW wil volgen hoe de markt reageert op de aangescherpte handhaving.