Onderzoek: autonomie, niet fiscaal voordeel belangrijkste motief startende zelfstandigen

Een groeiend aantal werkenden kiest ervoor om zelfstandige te worden. De reden? Ze doen dat omdat ze meer autonomie willen. De mogelijkheid om zelf te bepalen hoe en wanneer je werkt, weegt voor velen zwaarder dan financiële voordelen of ondernemerspassie. Waar eerder onderzoek vaak het belang van inkomen en onzekerheid benadrukte, laat dit onderzoek zien dat het verlangen naar zeggenschap over het eigen werk leidend is. 

Autonomie als drijvende kracht

De analyse van De Beer, bijzonder hoogleraar op de Henri Polak leerstoel, isgebaseerd op de eerste drie metingen van de Waarde van Werk Monitor (2019–2023). De monitor laat zien dat intrinsieke motieven en de aard van het werk een belangrijkere rol spelen dan vaak wordt aangenomen.

Mensen die zelfstandig worden, hechten bijvoorbeeld meer waarde aan vrijheid in de uitvoering van hun taken, terwijl zij juist minder belang hechten aan zaken als werkzekerheid, vaste werktijden of vakantiedagen.

Lees ook: Grote verschillen in tarieven zzp’ers per regio: ‘Van 71 tot 84 euro per uur’

Niet het geld, maar de inhoud telt

Opvallend genoeg blijken financiële motieven nauwelijks van invloed. Zowel het belang dat mensen hechten aan een goed loon als hun daadwerkelijke beloning speelt een ondergeschikte rol in de beslissing om zelfstandige te worden. Ook prosociale motieven, zoals het bijdragen aan de maatschappij, blijken weinig doorslaggevend.

Voor wie is de stap naar zelfstandig werk aantrekkelijk?

De overstap wordt relatief vaak gemaakt door:

• Hoogopgeleiden
• Mensen tussen 35 en 45 jaar en 65-plussers
• Flexwerkers, werklozen, studenten en mensen met zorgtaken (zoals mantelzorgers en vrijwilligers)
• Mensen met thuiswonende kinderen

Wat deze groepen gemeen hebben, is dat zij vaak óf minder gebonden zijn aan loondienst óf zoeken naar meer regie over hun werk en leven.

Werkinhoud doet ertoe

Bijzonder aan het onderzoek is dat het zich niet alleen richt op voorkeuren, maar ook op de objectieve kenmerken van het werk. Werknemers die weinig ruimte voor initiatief hebben of weinig zeggenschap ervaren, blijken vaker de overstap te maken. Het gebrek aan invloed in de huidige baan werkt dus als een duw in de richting van zelfstandig ondernemerschap.

Daarnaast blijkt: wie al weinig werkdruk of stress ervaart, of goede carrièremogelijkheden ziet, maakt eveneens vaker de overstap. Deze uitkomsten zijn minder intuïtief, maar wijzen mogelijk op een groep die juist vanuit een zekere rust of luxepositie zelfstandigheid als een volgende stap ziet.

Ander beleid nodig?

De overheid heeft met het afbouwen van de zelfstandigenaftrek en verlagen van de MKB winstvrijstelling ingezet op fiscale maatregelen om de groei van het aantal zzp’ers te remmen. De Beer denkt dat zulke ingrepen mogelijk beperkt effect hebben. Autonomie is immers geen fiscale prikkel, maar een fundamentele werkwaarde.

Werkgevers die de uitstroom van werknemers die zzp’ers worden tegen willen gaan, doen er wat De Beer betreft verstandig aan te investeren in zeggenschap, initiatiefruimte en ontwikkelmogelijkheden voor hun medewerkers. 

“Waarom worden mensen zelfstandige?” van Prof. dr. Paul de Beer, verschenen in de Kort & Bondig-reeks van AIAS-HSI, Universiteit van Amsterdam (april 2025) en is hier te vinden.