De coöperatie als vakbond 2.0?

Het coöperatieve model is van oudsher een rechtsvorm dat groepen aanbieders verenigd en laat profiteren van collectieve schaalvoordelen. In een tijd van gevoel van onmacht tegen machtige platformbedrijven, passeert het coöperatieve gedachtegoed regelmatig de revue.

De platformcoöperatie

Wat als we zelf eigenaar zijn van de platformen waar wij nu afhankelijk van zijn? Met dit gedachtegoed coinden professor Trebor Scholz van de linkse New School in New York en journalist Nathan Schneider in 2014 de term platformcoöperaties. Platformen waar de gebruikers van de platformen eigenaar én bestuurder van het platform zijn. Enkele succesvolle voorbeelden van taxi-, schoonmaak- en fotografencoöperaties die succesvol met een eigen platform de (lokale) markt bedienen zijn een feit. Zij zijn de inspiratiebron voor velen, zo ook voor de deels Nederlandse sociale Airbnb variant Fairbnb.

Een administratieve coöperatie

Een voorbeeld van een platformcoöperatie dicht bij huis is de van oorsprong Belgische coöperatie SMart, wat als missie heeft om de leden (freelancers) in staat te stellen hun economische activiteit te ontwikkelen binnen een veilig kader. Een meer nuchtere Nederlandse versie zou SMart als een payroll of administratieve coöperatie voor freelancers omschrijven. Bij de coöperatie zijn naar eigen zeggen 85.000 freelancers aangesloten. SMart bedient van oorsprong vooral artiesten en kunstenaars: de drempel om in België als freelancer aan de slag te gaan is een stuk hoger dan die in Nederland.

Toen Deliveroo en de Belgische equivalent Take Eat Easy op de markt kwamen, heeft SMart de rol van wat van Slooten en Holscher omschrijven als de werkerscoöperatie op zich genomen. Naast de administratieve afhandelingen ontpopte SMart zich als een vakbond en dwong collectieve afspraken voor de maaltijdbezorgers met de twee platformen af. Zo kregen bezorgers per dienst minimaal 3 uur uitbetaald, fietslampjes en een helm en een bijdrage voor het gebruik van de smartphone en fiets. Toen Take Eat Easy failliet ging betaalde SMart uit een eigen waarborgfonds de resterende 340.000 euro aan achterstallige betalingen uit.

De coöperatie als vakbond

In bovenstaande casus zou je kunnen stellen dat SMart als administratieve coöperatie de rol van vakbond op zich heeft genomen. Niet door contributie te innen, maar door relevante dienstverlening aan haar leden aan te bieden en hier een verdienmodel aan vast te koppelen. De vakbond als werkgever, dat klinkt zo gek nog niet. Dat zou een vakbond als muziek in de oren moeten klinken.

Dit inzicht zet de afwijzende reactie van FNV Zelfstandig op het idee van van Slooten en Holscher in een ander daglicht. De werkerscoöperatie is in potentie een directe concurrent van de traditionele vakbond.

Belangen borgen via algoritmes

Waar de platform strategie van veel vakbonden bestaat uit het toetsen van het model voor de rechter, is het onderzoeker Fredrik Söderqvist van de Zweedse vakbond Unionen die onderzoek doet hoe de unieke kenmerken van platformen kunnen bijdragen aan het welzijn van de werkende. Een van de ideeën is het borgen van collectieve afspraken als minimumloon en werktijden in de algoritmes van het platform. Hoewel Söderqvist veel kansen ziet voor vakbonden om werkers in de platformeconomie te vertegenwoordigen, waarschuwt hij dat bij het uitblijven van een oplossing de aanbieders of een andere partij die rol op zich zullen nemen.

Een abrupt einde

Toen de Belgische regering in 2017 een fiscaal aantrekkelijk kader optuigde voor platformbedrijven besloot Deliveroo om de samenwerking met SMart stop te zetten. Dit laat ook de kwetsbaarheid van het model van van Slooten en Holscher zien. Hoewel de werkerscoöperatie de krachten van een zwerm aanbieders op een platform bundelt, blijft er een afhankelijkheidsrelatie bestaan tussen de coöperatie en het platform. Een pure platformcoöperatie waar de leden ook daadwerkelijk eigenaar en bestuurder zijn van het platform is dan ook een veiligere optie. En mits goed uitgevoerd de nachtmerrie óf kans voor een vakbond 2.0.