ArbeidsmarktPoort, waar de politiek botst met de praktijk

Het kabinet claimt grote vooruitgang in het arbeidsmarktdossier. Voormalig topambtenaar Hans Borstlap spreekt zelfs van een ‘historische’ doorbraak. Werkgevers en zzp-organisaties vinden dat de politiek teruggrijpt naar het traditionele vaste contract, wat totaal niet aansluit bij de werkelijke ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Borstlap geeft toe dat het maar de vraag is of Den Haag de groei van zzp nog kan stoppen. ‘Misschien is de geest al uit de fles.‘

Bovib, ONL en VvDN organiseerden op donderdag 19 april de eerste ArbeidsmarktPoort. Waar anders dan bij Nieuwspoort in het Tweede Kamer-gebouw ontmoeten politiek en praktijk elkaar. Reden voor dit initiatief: de brancheorganisaties vinden dat het hoog tijd is voor een fundamenteel, feitelijk en rationeel debat over de toekomst van de Nederlandse arbeidsmarkt.

Onder leiding van dagvoorzitter Hugo-Jan Ruts (ZiPmedia) gaven politieke kopstukken Hans Borstlap, CDA-Kamerlid Hilde Palland en Ruben Houweling (SER-lid, hoogleraar Arbeidsrecht Erasmus Universiteit Rotterdam) hun visie op de arbeidsmarktplannen. Ook gingen zij in discussie met vertegenwoordigers van brancheorganisaties en werkgevers in de zaal. Politiek en praktijk blijken tijdens dit debat echt verschillende werelden.

Hét gespreksonderwerp: de Kamerbrief van minister Karien van Gennip (Sociale Zaken) van 3 april waarin zij met zes maatregelen komt om flexibele arbeid terug te dringen.

Wendbaarheid voor werkgevers?

“Deze brief is historisch”, zegt Hans Borstlap tijdens de ArbeidsmarktPoort. “De minister is er in geslaagd beide partijen bij elkaar te brengen. De wapenstilstand tussen ‘het heilige flex’ van werkgevers en ‘het heilige vast’ van werknemers (lees: vakbonden) is na 120 jaar eindelijk doorbroken. Karien van Gennip heeft er een koevoet tussengestoken en de richting veranderd.”

De voorzitter van de Commissie Borstlap is lyrisch over deze koerswijziging, maar niet per se over de uitwerking van de plannen. Zo is de Crisisregeling Personeelsbehoud – een soort ‘crisis WW’ – niet wat de Commissie Borstlap voor ogen had in het advies over de arbeidsmarkt aan het kabinet. “Wij hadden meer ruimte voor wendbaarheid voor werkgevers ingebouwd in ons rapport.”

Die wendbaarheid voor werkgevers is niet of nauwelijks terug te vinden in de brief van Van Gennip. Toch verdedigt Hilde Palland de maatregel Crisisregeling Personeelsbehoud van haar partijgenoot. “Wij hebben er heel hard voor gepleit werkgeverschap te faciliteren, ook om het aantrekkelijker te maken iemand in dienst te nemen. De brief is een van de eerste stappen daartoe.”

‘Achterstallig onderhoud opleidingen’

Ook mist Borstlap in de plannen van Van Gennip maatregelen voor een ‘individuele leerrekening’. Zorgen dat werkenden bijblijven is volgens hem hard nodig in een tijd dat banen en functies zo snel veranderen. “Het is teleurstellend dat de minister niet ziet wat de dappere minister Goeman Borgesius (met de invoering van de leerplicht) 120 jaar geleden wel zag.”

Borstlap spreekt van achterstallig onderhoud bij het opleiden van mensen en pleit voor forse investeringen. “Elke euro die je investeert verdien je dubbel en dwars terug met hogere arbeidsproductiviteit.” En het is goed voor werknemer en werkgever. “Wendbaarheid en weerbaarheid horen bij elkaar.”

Aov zelfstandigen: ‘was niks, is niks, wordt niks’

Het meest uitgesproken is Borstlap over Van Gennips’ maatregel voor een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering (aov) voor zelfstandigen. In 2019 is in het pensioenakkoord tussen werkgevers (VNO) en werknemers (FNV) afgesproken dat dat deze er moet komen. Maar Borstlap adviseert geen aov voor zelfstandigen in te voeren. “Dat dit buiten de zzp-organisaties om is gedaan, is vragen om problemen. Het was niks, het is niks en het zal ook niks worden.”

Nieuw sociaal stelsel

Borstlap pleit in plaats daarvan voor ‘basisvangnet’ om alle werkenden te verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid. “De overheid moet een vloer garanderen, zorgen dat niemand daar doorheen zakt.”

En daarin vindt hij een medestander in Ruben Houweling. Houweling wijst er op dat in tien jaar tijd drie wetten zijn gekomen (WWZ, WAB en Wet DBA) die niet leiden tot het doel, een toekomstbestendige arbeidsmarkt. “Het probleem is dat arbeidsrechtelijke onderwerpen en regels voor sociale zekerheid aan elkaar geknoopt worden. Dat maakt het ingewikkeld.” De heftige discussie over flex en zzp is ontstaan door deze ‘houdgreep’, zo redeneert Houweling. “Als de condities voor een basisvoorziening voor alle werkenden er zouden zijn, zijn de ingrepen in arbeidscontractvormen (vast, zzp) niet meer zo spannend.” Maar is het realistisch om te hopen op een fundamenteel nieuw sociaal stelsel? “Het kan, maar dat heeft tijd nodig”, stelt Houweling. “Als je er nu mee begint zou het in 2035 kunnen worden ingevoerd.”

Onderscheid (schijn)zelfstandigheid

Ondertussen worstelt de politiek nog met een uitvoerbaar en handhaafbaar alternatief voor de wet DBA. “Er moet bij een zelfstandige echt sprake zijn van ondernemerschap. Anders krijg je constructies waarbij mensen werken zonder aov. Dat kan echt niet”, zegt Hilde Palland. Daarbij kan men niet om lastige arbeidsrechtelijke termen als ‘gezagsverhouding’ en ‘organisatorische inbedding’ heen. “De uitspraak van de Hoge Raad in de Deliveroo-zaak geeft aan dat wij als politiek dit moeten invullen.”

“Het is aan ons om een manier te vinden om de schijnzelfstandigen te onderscheiden van echte zelfstandig ondernemers”, zegt Palland. Volgens haar kan Den Haag zich door andere landen laten inspireren. Zo staat zij positief tegenover het Belgische model, waarbij een meer sectorale aanpak voor het bepalen van (schijn)zelfstandigheid geldt.

Hyperkrapte arbeidsmarkt

Dagvoorzitter Hugo-Jan Ruts vraagt zich af hoe actueel de discussie over meer rechtszekerheid voor (flex)werkenden is. De plannen van het kabinet zijn gebaseerd op de kwalijke kant van flex, dat speelde vooral in 2019. Nu is er sprake van hyperkrapte, een arbeidsmarkt waarop de werkende het voor het zeggen heeft.” Borstlap gaf toe dat zijn Commissie niet had voorzien dat de krapte op de arbeidsmarkt zo fors zou zijn.

Terwijl de politiek worstelt met hervorming van de arbeidsmarkt – zoals het repareren van onwerkbare wet- en regelgeving als de Wet DBA – gaan de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in razend tempo. De kabinetsplannen sluiten niet eens aan bij huidige praktijk, laat staan bij de arbeidsmarkt van morgen, zo klinkt de kritiek uit de zaal.

Meer zzp’ers

Want bij de aanwezige werkgevers, detacheerders en intermediairs bij de ArbeidsmarktPoort rest vooral de vraag ‘wat schieten we hier daadwerkelijk mee op?’ Margreet Drijvers van PZO-ZZP vraagt het Borstlap op de man af. “De hele brief van Ven Gennip ademt toch traditionaliteit? Het vaste contract is de norm. Waar is die wendbaarheid die werkgevers willen? Waar blijft de vrijheid van zzp’ers?” Borstlap vult aan dat vast alleen de norm moet zijn voor structureel werk, maar dat stemt het publiek niet gerust. Integendeel. “Waarom mogen mensen niet zelf kiezen of zij werknemer of zp’er willen zijn?” is de logische vervolgvraag uit de zaal.

Borstlap zegt dat hij zich grote zorgen maakt over de groei van het aantal zzp’ers in de zorg. Hij haalt het cliché van de zorgmedewerker die op vrijdagmiddag ontslag neemt om op maandagochtend als zelfstandige aan de slag te gaan nog maar eens aan. “Een systeem dat dit toestaat is onhoudbaar.”

Tegelijkertijd meldt ZiPconomy op basis van onderzoek van Intelligence Group dat een overgrote, groeiende meerderheid van de zelfstandig professionals helemaal niet terug wil in loondienst. Dat roept de vraag op of het überhaupt mogelijk is om met wet- en regelgeving de groei van het aantal zzp’ers in te dammen?

Daarop moet Borstlap het antwoord schuldig blijven. Hij verzucht: “Misschien is de geest al uit de fles.”